Şili'de ezici çoğunlukla seçilmiş Anayasa Meclisi'nce, yürürlükteki Pinochet döneminden kalma anayasa yerine önerilen yeni Anayasa, ezici çoğunlukla reddedildi. Gayriresmi sonuçlara göre seçmenlerin yüzde 62'si "red" oyu kullandı. Kabul yüzde 38'de kaldı.
Şili'deki Anayasa referandumunda seçmenler, oy sandıklarının yüzde 72'sinin açıldığı gayriresmi sonuçlara göre yüzde 38'e karşı yüzde 62 oyla, yürürlükteki, Pinochet döneminden kalma Anayasa yerine önerilen "en ilerici anayasa"yı reddetti. Şili, kökleri 1973'ten 1990'a kadar hüküm süren General Augusto Pinochet'nin acımasız diktatörlüğüne dayanan hukuk sistemiyle şimdilik kaldı.
Isabel Allende: “1980 Anayasasının öldüğüne şüphe yok'
Pinoshet'nin 1973 darbesine elinde silah direnen, teslim olmayıp intihar eden Salvador Allende'nin kızı senatör İsabel Allende ''1980 Anayasasının öldüğüne şüphe yok. Şili sağı teklifin reddedilmesi durumunda yeni bir anayasa yapılacağı sözünü vermişti. Umarım sözlerini tutarlar.'' dedi
Gayriresmi sonuçların belli olmasının ardından TV'den yayınlanan demecinde Cumhurbaşkanı Gabriel Boriç "Şili halkı Anayasa taslağından tatmin olmadı ve dolayısıyla oylamada açıkça red kararı verdi. “Şilililerin kararı, kurumlarımızın ve siyasi liderlerimizin hepimizi yansıtan bir teklife ulaşana kadar daha fazla diyalog, saygı ve özenle daha fazla çalışmayı gerektiriyor" dedi. "Bu önemli sonuçlarla yüzleşmek açısından kabinede hızlıca değişikliğe gitmek ve yeni dönemi yenilenmiş bir azimle karşılamak zorundayız."
Yeni Anayasa ne öneriyordu?
Kürtajı yasallaştıracak, parasız eğitim ve sağlık hizmetini zorunlu kılacak, hükümette cinsiyet eşitliğini zorunlu kılacak, Yerli gruplara daha fazla özerklik verecek, işçi sendikalarını güçlendirecek, madencilikle ilgili düzenlemeleri güçlendirecek, doğa ve hayvanlara koruma sağlayacak 170 sayfalık, 388 maddelik yeni anayasa önerisi, 2019'da ülkedeki eşitsizliğe karşı patlak veren yaygın halk muhalefetini yatıştırmak üzere Şili siyasi kurumları ve temel güçleri arasında varılan mutabakatın eseriydi ve diktatör Augusto Pinochet döneminin piyasa dostu anayasasının yerini alması bekleniyordu. Anayasa önerisi bölgesel hükümetleri güçlendirecek ve Şili cumhurbaşkanlarının arka arkaya ikinci bir dönem için aday olmalarına izin verecekti.
Ekim 2020'deki referandumda Şilililerin yüzde 80'e yakını "bir yeni anayasa yazılsın mı" sorusunu "Evet" diye yanıtlamışlar ve gene yüzde 80'e yakını bu anayasanın "eşit temsil"e dayalı bir "Anayasa Meclisi"nce yazılmasını "kabul" etmişlerdi.
Oy kullanmanın zorunlu olduğu Pazar günkü referandumda 15 milyonu aşkın Şilili seçmen, 3 bini aşkın seçim merkezinde oy kullandı.
"Reddettim çünkü paylaşmak istemiyorum"
Reuters haber ajansının sorularını yanıtlayan 54 yaşındaki Rosemarie Williamson ve 85 yaşındaki annesi 2020'deki referandumda "evet" oyu kullanmalarına karşın, bu kez, Pinochet darbesi sırasında kanlı tutuklamalara sahne olan Santiago Stadyumu'ndaki seçim merkezinde yeni anayasaya neden "hayır" dediklerini anlattılar.
Wlliamson en önemli çekincelerinin yerlilere kendi kaderini tayin hakkı tanıyan "çokulusluluk" ve "emeklilik"le ilgili hükümler olduğunu söyledi: "Hayatım boyunca çalıştım ve bunu paylaşmaya istekli değilim."
Ülkenin dört bir yanındaki seçim merkezlerinde, Şilililer uzun kuyruklara girerek zorunlu oylamaya yüksek katılım gösterdiler. Uzmanlar, anketlerin belirsizlik yaymada etkili olduğunu ve bunun da "kabul"den çok "red" için elverişli bir iklim yarattığında birleşiyor.
Reuters'in sorularını yanıtlayan, güney Santiago'nun yoksul Puente Alto bölgesinden iki çocuk babası 35 yaşındaki Diego Uribe, siyasi partilere inancını yitirmiş olduğu için seçimlerde oy kullanmazken referandumda "kabul" oyu kullanmasını "bu farklı," diye açıklıyor. Zorunlu olmasaydı bile oy kullanacak olduğunu belirten Uribe, "'Kabul', gelecek için gerçek bir değişim, ücretsiz eğitim, onurlu sağlık hizmetleri ve daha fazla hak demek," diyor.
Merkez soldaki yarılma
Şili'nin merkezci gazetelerinden La Tercera, "red" oylarındaki aşırı kabarmayı, Cumhurbaşkanlığı seçimlerini Pinochet karşıtlarının zaferiyle sonuçlandırmakta çok önemli bir rol oynayan merkez solun Anayasa oylamasında yarılmasıyla ilişkilendiriyor. Gazetenin yorumuna göre, aslında merkez ve merkez solda görüş ayrılıkları Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde de vardı. Ancak, Anayasa oylaması yeniden demokrasiye dönüldüğü 1990'dan bu yana Hristiyan Demokratlarla Sosyalist Parti arasındaki en önemli ayrılığı oluşturdu. Sonuçta merkez soldan ayrılan geniş bir kesim "Şili'nin Sarıları" hareketini oluşturarak "Red" kampanyasına dahil oldu. Gazete, bu ayrımın kısa zamanda giderilmesinin söz konusu olmadığına işaret ediyor.
Cumhurbaşkanı Gabriel Boriç:
"Adalet, eşitlik ve kalkınma için çalışmaya devam"
Cumhurbaşkanlığından yapılan açıklamaya göre Gabriel Boriç Pazartesi günü siyasi partilere toplantı çağrısında bulundu. Boriç oylamanın ardından gazetecilere verdiği demeçte, "Ülke olarak yaşadığımız zor zamanlarda, farklılıklarımızı giderme ve daha fazla demokrasi ile ilerleme yoluna girdik." dedi.
Sonuç ne olursa olsun, hükümetin "herkes için adalet, eşitlik, büyüme ve kalkınmada ilerleme" için tüm sektörlerle birlikte çalışacağını söyledi.
Yurt dışında "kabul" kazandı
Yeni Zelanda, Avustralya, Japonya, Güney Kore ve Çin de dahil, doğudan gelen referandum sonuçları Şili'deki sayım bitmeden önce belli olmuştu. Tarihsel olarak ülkedeki seçmenlerin büyük çoğunluğuna göre daha ilerici bir yönelim gösteren yurtdışında yaşayan Şilililerin oyları, yeni anasayı "kabul" yönündeydi.
Şili'de seçmenlerin çoğunluğunun "ret" yönünde olduğu ilk kez Nisan'daki anketlerde ortaya çıkmıştı ve "kabul" ile "ret" arasında açılan makas daha sonra hemen hiç kapanmadı. Anketlerin kapandığı son iki haftaya girerken seçmenlerin yüzde 47'sinin "ret", 38'inin "kabul" eğiliminde ve yüzde 17'sinin kararsız olduğu görülüyordu. İktidar koalisyonu "kabul"ü halinde oylamaya sunulan Anayasa taslağında 57 değişiklik yapmayı kabul edeceğini açıklamıştı.
Ne olacak?
Boriç, referandum öncesinde, taslağın reddedilmesi durumunda, 2020 oylamasında yeni bir anayasa taslağı hazırlamak üzere hükümete verilen görevi yerine getirmek için sürecin yeniden başlaması gerektiğini söylemişti. Diğer siyasi şahsiyetlerse, geçtiğimiz günlerde parlamentodan geçirilen yasalarla Anayasa değişikliği için yeter sayısı aşağı çekildiğinden yeni bir Anayasa yerine eski Anayasa'da değişiklik yapılması gerektiğini söylüyor.
Gustavo Petro: "Pinochet canlandı"
Kolombiya cumhurbaşkanı Gustavo Petro, Şili'deki referandum sonuçlarına tepkisini kamuoyuna açıklayan tek Güney Amerika başkanı oldu.
Henüz Şili Cumhurbaşkanı Gabriel Boriç bile halkın karşısına çıkmadan Petro, Twitter'da "Pinochet canlandı" diye yazdı ve yol gösterdi: "Tüm Latin Amerika'yı lekeleyen bir geçmişi geride bırakmak ve demokratik değişimlerin yolunu açmak ancak demokratik ve toplumsal güçlerin birleşmesiyle mümkün olacak."
Öte yandan, selefi ve Kolombiya'nın eski başkanı Iván Duque, Twitter hesabından sonucu kutladı. "Şili halkı güzel bir demokratik günde konuştu." Sağduyu, önemli sosyal ve ekonomik başarılar elde etmiş bir toplumu sonsuza dek parçalayacak ideolojik dayatmalara karşı zafer kazandı” dedi.
