Kadın Temsilinin Önündeki Çifte Baraj: Yüzde 10 ve Erkekler

Bert M. Azizoğlu ve Onur Altındağ

28 Mayıs 2015
Kadın Temsilinin Önündeki Çifte Baraj: Yüzde 10 ve Erkekler

Türkiye OECD üyesi ve “demokrasi” ile yönetilen bir orta gelir ülkesi için kadın-erkek eşitsizliği konusunda eşine az rastlanır derecede kötü bir şöhrete sahip. İktisat, siyaset, sağlık ve eğitim alanlarında kadın ve erkek arasındaki farkları derleyen Küresel Toplumsal Cinsiyet Uçurum Endeksi’ne göre Türkiye 142 ülke arasında 125’inci sırada yer alıyor. Parlamento temsil oranında ise yüzde 14.4 ile dünya sıralamasında 90’ıncı sıradayız.

Bu yazının amacı partilerin kadın aday profillerini incelemek ve yüzde 10’luk seçim barajının yeni meclisteki erkek egemen yapıyı ne oranda etkileyebileceğini öngörmek. İncelememiz AKP, CHP ve MHP’nin listelerinde, seçim bölgelerinin yarısından fazlasında kadın adaylara yer olmadığını gösteriyor. AKP’nin kadın aday tercihi konusunda bölgesel bir strateji izlediği gözlenirken, CHP’nin kadınları ilk sıradan aday göstermesi kadın temsil oranında anlamlı bir farka neden olmuyor. CHP ve AKP’nin hem kadın milletvekili aday oranları hem de seçilebilir kadın milletvekili aday oranları birbirine beklenmedik yakınlıkta. HDP kadın temsili konusunda neredeyse eşit bir aday dağılımına sahip olduğu için, barajı geçmesi durumunda meclis kadın temsil oranının yüzde 20 artacağını öngörüyoruz.

Toplumsal cinsiyet eşitsizliği ve mecliste kadın temsili

Türkiye OECD üyesi ve “demokrasi” ile yönetilen bir orta gelir ülkesi için kadın-erkek eşitsizliği konusunda eşine az rastlanır derecede kötü bir şöhrete sahip. İktisat, siyaset, sağlık ve eğitim alanlarında kadın ve erkek arasındaki farkları derleyen Küresel Toplumsal Cinsiyet Uçurum Endeksi’ne göre Türkiye 142 ülke arasında 125’inci sırada yer alıyor. Parlamento temsil oranında ise yüzde 14.4 ile dünya sıralamasında 90’ıncı sıradayız. Temsilde cinsiyet eşitsizliği seçim arifesinde Türkiye’nin bir diğer yapısal sorunu olan seçim barajı tartışmalarının gölgesinde kalıyor. Bu yazıda seçim barajının toplumsal cinsiyet eşitsizliğini körükleyen bir uygulama olduğunu göstermeyi amaçlıyoruz. Bu doğrultuda önce siyasi partilerin nereden, hangi sırada, kaç kadın milletvekili adayı gösterdiğini inceliyoruz. Akabinde seçim anketleri analizimize dayanarak adayların seçilme ihtimallerini tespit edip 25. Dönem TBMM’sindeki kadın temsil oranına dair öngörülerde bulunuyoruz.

Partilerin kadın aday ve muhtemel kadın milletvekili oranlarının karşılaştırması


Cover-Kadin

Yeni mecliste kadın temsil oranının ne olacağını öngörebilmek için öncelikle Yüksek Seçim Kurulu’nun Kesin Aday Listesini tarayıp meclise girme ihtimali bulunan dört partinin 2200 adayının bir listesini çıkardık. Sonra seçim sonuçları öngörülerimizden HDP’nin barajı geçtiği ve geçemediği iki senaryoyu kullanarak bu adayların bölgelerindeki seçilebilirlik oranlarını hesapladık (yöntem ve verilerimize ait detayları metnin sonundaki ekte bulabilirsiniz). Yukarıdaki haritalar ve aşağıdaki tablolar her partinin kadın temsil politikasını ve bu politikaların meclisteki kadın temsiline dair sonuAday Oranları çlarını detaylı bir şekilde resmediyor.

Kadın temsil karnesi en kötü parti MHP

Yüzde 12.4 ile en düşük kadın aday oranına sahip olan MHP 81 ilin sadece 30’unda kadın aday göstermiş durumda. Adayların seçilme ihtimallerini de hesaba kattığımızda MHP’nin yeni meclisteki kadın milletvekili oranının yüzde 3.1 ile 5.3 arasında olacağını öngörüyoruz. MHP’nin kadınlara neredeyse hiç temsil şansı tanımadığını gösteren bu rakamlar 24. dönem TBMM’nin bile çok gerisinde.

AKP ve CHP: Stratejiler farklı ama temsilde eşitsizlik benzer

İktidar partisi ve ana muhalefet partisinin kadın aday oranları birbirine çok yakın: AKP %18.4, CHP %19.6. AKP kadın adaylarını Ege ve Akdeniz kıyıları, İç Anadolu’nun batısı ve Güneydoğu Anadolu’daki 44 ilden aday gösterirken, CHP benzer bölgelerden 41 ilde kadın aday göstermiş durumda. Tüm adayların meclise girebilme ihtimalleri ışığında yaptığımız hesaplamalar iki partinin de kadın milletvekili oranının yüzde 15-16 aralığında kalacağını gösteriyor. Bu sebeple CHP’nin birçok ilde kadın adayları ilk sıradan göstermesinin toplumsal cinsiyet eşitsizliğini nesnel bir şekilde bertaraf etmekten çok seçim propagandası işlevi gördüğünü söyleyebiliriz.

HDP dışındaki partilerin bölgesel kadın aday gösterme stratejileri

AKP, CHP, ve MHP’nin önemli bir ortak yanı birçok ilde seçilme ihtimali olmayan sıralarda dahi erkek adayları tercih ediyor olmaları. Bir başka ifadeyle, özellikle Orta Anadolu’da, kadın temsili sembolik de olsa partilerin siyasi ajandasında yer bulmuyor. Öte yandan AKP’nin bilinçli bir şekilde kadın temsilinin oya daha fazla yansıyacağını düşündüğü yerlerde kadın adaylara daha fazla şans tanıdığını görüyoruz. AKP’nin Marmara, Ege ve Akdeniz kıyıları ile Güneydoğu Anadolu bölgelerindeki kadın aday yoğunluğu buna işaret ediyor.

HDP: Yüzde 10 seçim barajı aynı zamanda kadın temsilinin önündeki baraj

7 Haziran seçimlerine parti olarak girme kararı alan HDP, Türkiye’nin demokrasi tarihinde, meclise girme ihtimali olan partiler arasında en yüksek kadın aday oranına sahip. 81 ilin 76’sından gösterilen kadın adaylar, toplam adayların yüzde 46’sına tekabül ediyor. Barajı aştığı takdirde HDP milletvekillerinin yüzde 38 ila 41’i kadın olacak.

Kadın MV Oranları

HDP’nin barajı aşması halinde meclis genelindeki toplam kadın milletvekili sayısının 12 ila 16 arasında artacağını öngörüyoruz. Bu, meclisteki kadın temsil oranının yüzde 13’lerden yüzde 17’lere ya da başka bir deyişle yüzde 19 ila 21 oranında artması demek. HDP’nin genel oy oranı dikkate alındığında, neredeyse pariteye yaklaşan parti içi eşitlikçi politikanın Türkiye’deki toplumsal cinsiyette temsil adaletsizliğini iyileştirmeye yaptığı katkı oldukça önemli.

2200 milletvekilin kadın-erkek dağılımını nasıl hesapladık?

Bu soruyu cevaplayabilmek için Yüksek Seçim Kurulu’nun 2200 adaya ait Kesin Aday Listesini tarayıp her il ve parti için kadın-erkek aday dağılımını hesapladık. Kendi listemizi Çilek Ağacı Grubu’nun AKP, CHP ve MHP için hazırlamış olduğu listeler ile karşılaştırıp aday toplumsal cinsiyetlerinin uyuşmadığı durumlarda milletvekili adaylarının kişisel web sitelerini ya da sosyal medya sayfalarını kullanarak kadın-erkek değişkenini belirledik. Tüm listeye buradan ulaşabilirsiniz. Hata bulmanız halinde düzeltmelerinizi bizimle paylaşmanızı rica ederiz.

Bu konudaki diğer çalışmalar ile karşılaştırmalar

Kadın Koalisyonu’nun seçilebilirlik analizi içermeyen ama seçime katılan bütün siyasi partileri ve bağımsız adayları kapsayan çalışmasının sonuçlarına buradan ulaşabilirsiniz. Henüz tespit edemediğimiz sebeplerden dolayı iki araştırma arasında ufak bir takım farklar var. Kadın Koalisyonu’nun verilerine göre AKP 45 ilden kadın aday gösteriyor gözükürken, bu rakam bizim verilerimize göre 44. Benzer bir durum HDP ve MHP için de geçerli. HDP, Kadın Koalisyonu verilerine göre 79 ilden bizim verilerimize göre 76 ilden, MHP ise Kadın Koalisyonu verilerine göre 31 ilden bizim verilerimize göre 30 ilden milletvekili adayı göstermiş durumda.

Seçim tahmini ve sandalye dağılımı simülasyonları

4 partinin oranlarına dair öngörülerimizde bir önceki yazıdaki tahminlerimizi baz aldık. HDP’nin barajın hemen altında ve hemen üstünde yer aldığı Model 2 ve 3’teki oy oranlarını ve belirtilen kaynaklardaki seçim simülatörlerini kullanarak her il ve parti için milletvekili sandalye dağılımını tahmin ettik. Tabloda sunulan sonuçları replike eden Stata programı ve veriye buradan ulaşabilirsiniz.

Bu çalışmayı neden erkek erkeğe yaptık?

Yeni seçilecek olan Meclis’te kadın temsilinin ne olacağına dair yazının iki erkek tarafından yazılmış olması başlı başına bir tartışma konusu. Bu yazıyı hazırlarken bu tartışmaya girmedik çünkü niyetimiz temsil adaletsizliği üzerine bir yargıda bulunmaktan ziyade katılımcı demokrasi probleminin önemli bir ayağını oluşturan baraj ve onun kadın temsiline olan etkisine dikkat çekmek. Yaptığımız incelemenin Türkiye’de toplumsal cinsiyet eşitliğine doğru erkek egemenliğine karşı mücadeleye bir katkısı olacağını düşündüğümüz için yayınlama kararı aldık. Veri, yöntem ve bulgularımız referans verilerek kullanılabilir.

(*) Bize bu çalışmada yardımcı olmuş kişi ve kurumlara teşekkür etmek isteriz.

Öncelikle bize paralel olarak AKP, CHP ve MHP adayların isimlerinden yola çıkarak adayların cinsiyetlerine dair çıkarsamalarda bulunmuş ve nezaketle sonuçlarımızı karşılaştırma imkanı sağlamış olan Çilek Ağacı Grubu’na teşekkürlerimizi sunarız.

Bize öngördüğümüz oy oranlarının tekabül ettiği milletvekili sayılarını hesaplayabilmek adına kendi milletvekili dağılımı simülasyonu programını kullanmamıza izin verdiği için Seyfettin Gürsel’e teşekkür ederiz.
Yazıyı hazırlarken gözümüzden kaçan kaynaklara işaret ettikleri, yazıda bizim de içselleştirmiş olduğumuz erkek egemen söyleme dair düzeltmeleri ve yazının geneline dair eleştirilerinden dolayı RIT araştırma kooperatifinden Gülden Ozcan, Nil Uzun ve Eylem Delikanlı’ya sonsuz teşekkürler.

(**) Yazıdaki tespit ve yorumlar sadece yazarların görüşlerini yansıtmaktadır. Yazarlar metinden doğrudan sorumludur. Yazıda belirtilen görüşler RIT’in kurumsal görüşünü yansıtmaz. Yazıda belirtilen görüşler RIT üyelerinin bireysel görüşlerini yansıtmayabilir.

https://riturkey.org/2015/05/kadin-temsilinin-onundeki-cifte-baraj/

ANALİZ

ANALİZFaşizm ve İç Savaş

Faşizm ve İç SavaşErdoğan- Bahçeli ikilisinin ya da Cumhur ittifakının ülkede iç savaşı da göze…