Gezi direnişi ve 15-M hareketi

Albert Sabanoğlu

26 Eylül 2013
Gezi direnişi ve 15-M hareketi

Son iki yɪlda őzellikle sağlɪk ve eğitimdeki kesintilere karşɪ gitgide artan protestolarda 15-M hep őn planda yer aldɪ, geliştirdikleri bazɪ ilginç protesto şekilleriyle de gőze çarptɪlar: yolsuzluk yapan bankacɪ veya politikacɪlarɪn evlerinin őnlerinde ‘utandɪrma nőbetleri' tutuldu, parlamentonun birkaç defa etrafɪ sarɪldɪ ve işgal girişimlerinde bulunuldu. Ancak mizah konusunda Gezi direnişçilerinin 15-M'in kat kat üstüne çɪktɪğɪnɪ da sőylemek gerekir.

Gezi parkɪ direnişinin başlamasɪndan iki hafta őnce Ispanya'da ona birçok açɪdan benzeyen 15-M hareketinin ikinci yɪldőnümü kutlanɪyordu. 15 Mayɪs 2011'de o sɪrada iktidarda olan Sosyalist hükümetin bazı sosyal hakları kısıtlamasını protesto amacıyla kalabalɪk bir grup Madrid'in Sol meydanını işgal etmiş, kısa zamanda direniş ülkenin 60 sehrine yayılarak büyük bir halk hareketi haline gelmişti.

Ilk günlerdeki büyük yürüyüş ve gösterilerden sonra protestoculardan bazıları belli başlı şehirlerin ana meydanlarında kamp kurarak oralarda kalmayı sürdürdü. Tıpkı Gezi Parkı'nda olduğu gibi ‘işgal'cilerin

çoğu gençler olmakla beraber toplumun her kesiminden destek aldılar: günün her saatinde oralara konuşmak, fikir alışverişinde bulunmak, yemek getirmek veya başka tür katkılarda bulunmak için uğrayanlar eksik olmadı. Bu ‘plaza'lar birçok sorunun tartışıldığɪ, yaratıcılığın parladɪğɪ forumlara dönüştüler.

Türkiye'deki olaylarla aradaki en büyük fark otoritelerin ve polisin tutumuydu herhalde. Ulkenin en aşırı neoliberal, dediğim dedik politikacılarından o zamanın Madrid özerk bölge valisi Esperanza Aguirre, Gezi'den alıştığımız ‘birkaç marjinal' söylemini birkaç gün sürdürdükten sonra Sol meydanındakilerle uzlaşmayı seçti ve meydan iki tarafın da rızasıyla 12 Haziran'da boşaltıldı. Diğer şehirlerde de kamplar aynı şekilde kaldırıldı.

Hareket, mahalle kurulları aracɪlɪğɪyla sürdürüldü. Şu sıralarda Türkiye'de parklarda yapılan toplantılar bu kurullara çok benziyor: nasıl söz alınacağı veya oy verileceği gibi ayrıntılar tıpatıp aynı. Her gün toplanmak uzun vadede olanaksız olduğundan mahalle meclislerinin ayda iki defa toplanmasına, gelişmelere bağlı olarak da daha az sıklıkta birkaç mahallenin, hatta bütün şehrin 15-M'cilerinin birleşerek daha büyük çapta eylemler yapmalarına karar verildi. Madrid'de 121 mahalle veya ilçede örgütlenildi. Sol meydanındaki kamp sırasında 15-M'in, isteklerini ve hedeflerini belirlemeye ve o doğrultuda çalışma grupları kurmaya zaten vakti olmuştu. O bakımdan yerel organizasyona geçildiğinde Türkiye'deki akranlarından bir adım öndeydiler. Madrid'in mahalle bazında çalışmayaözellikleçok elverişli bir şehirolduğunu da ekleyelim.

Hedeflerin hepsinin aynı anda üstüne gitmek gerçekçi olamayacağı için ilk başta ipotek borçlarɪnɪ ődeyemeyenlerin zorla evlerinden çɪkarɪlmalarɪnɪ engellemeye, insanlarɪn ekonomiyle ilgili konularda bilinçlendirilmesine, őzelleştirilmelere karşɪ yürüyüş ve imza kampanyalarɪna odaklanɪldɪ. Bunlarɪn yanɪnda her mahallenin őzelliklerine bağlɪ olarak başka konularda da çalɪşɪlabiliyor. Orneğin şehrin gay hayatɪnɪn merkezi olan Chueca mahallesinin meclisinde LGBT sorunlarɪ ele alɪnɪyor. Zaman geçtikçe çocuklar ve büyükler için sanat atőlyeleri, açɪk hava sinemalarɪ, tiyatro gősterileri, bilgisayar dersleri gibi etkinlikler de çoğu mahalle meclisinin kalɪcɪ birer parçasɪ haline geldi.

Iki yɪl sonra 15-M ne durumda, hedeflerine ulaşabildi mi, veya en azɪndan bazɪ şeyleri değiştirebildi mi?

Kasɪm 2011'de iktidarɪ sağcɪ PP devraldɪ. Şu an geldiğimiz noktada bu hükümet Türkiye'deki AKP hükümetine benzer bir şekilde toplumun büyük bir bőlümüyle kőprüleri atmɪş durumda. Yɪllardɪr bekledikleri fɪrsat ellerine geçmiş, gőzleri dőnmüş bir şekilde ekonomik krizi bahane ederek sosyal devleti adɪm adɪm demonte ediyorlar. Gün geçmiyor ki sosyal haklara, eğitim, sağlɪk ve başka hizmetlere bir darbe vurulmasɪn. Kültür,sanat ve düşünceye düşmanlar. Kendi seçmenlerinin őnemli bir bőlümünün bile bu yaptɪklarɪndan hoşnut olmadɪğɪnɪ (kamuoyu araştɪrmalarɪna gőre bir yɪlda oylarɪ %44'ten %24'e düştü), bőyle giderse gelecek seçimlerde iktidardan düşeceklerini bilmek bile onlarɪ durdurmuyor. Onlar için őnemli olan, bu bulunmaz fɪrsatɪ sonuna kadar değerlendirmek.

Bu duruma bakɪldɪğɪnda 15-M ve onun ardɪndan gelen direniş hareketlerinin başarɪsɪz olduğu sonucu çɪkarɪlɪp karamasarlɪğa kapɪlɪnabilir. Kapɪlan çok kişi de var. Ama işin aslɪ pek őyle değil.

15-M'in bu yɪllardaki somut en büyük başarɪsɪ banka borçlarɪnɪ ődeyemeyenlerin haklarɪ konusunda elde edilen kazanɪmlar oldu. Bu insanlar, 15-M sayesinde ilk defa seslerini duyurabilecekleri bir platform buldular, sorunlarɪ medyada yankɪlandɪ, Ispanyol bankalarɪnɪn insan haklarɪna aykɪrɪ sayɪlabilecek derecede ağɪr borç şartlarɪ su yüzüne çɪktɪ, AB araya girdi ve hükümet yetersiz de olsa şartlarɪ yumuşatmak zorunda kaldɪ. Herkesin olmasa da birçok kişinin evinden atɪlmasɪnɪn őnüne geçildi.
Son iki yɪlda őzellikle sağlɪk ve eğitimdeki kesintilere karşɪ gitgide artan protestolarda 15-M hep őn planda yer aldɪ, geliştirdikleri bazɪ ilginç protesto şekilleriyle de gőze çarptɪlar: yolsuzluk yapan bankacɪ veya politikacɪlarɪn evlerinin őnlerinde ‘utandɪrma nőbetleri' tutuldu, parlamentonun birkaç defa etrafɪ sarɪldɪ ve işgal girişimlerinde bulunuldu. Ancak mizah konusunda Gezi direnişçilerinin 15-M'in kat kat üstüne çɪktɪğɪnɪ da sőylemek gerekir.

Movimiento 15M en Sol

Alternatif para birimleri, takas ve ‘zaman bankalarɪ'nɪn Euro yerine kullanɪlma denemeleri de ilginç girişimler oldular. Bu gibi alɪşveriş biçimleri, kredi monopolünü elinde tutan bankalarɪn ve devletin musluğu kɪstɪklarɪ bir ortamda ekonominin bir őlçüde hareketlenmesine yardɪmcɪ oluyor ve kaynaklarɪn daha eşitçe, daha mantɪklɪ bir şekilde kullanɪlmasɪnɪ sağlayabiliyor. Bristol (Ingiltere), Isviçre, Brezilya vs.. de başarɪlɪ őrnekleri var. Ama őzellikle alternatif para birimi kullanɪlmasɪ konusunda dikkatli olunmasɪ gerekiyor. Örneğin Madrid'in bir ilçesinde yerel para biriminin, 15-M cilerin "emrinde tek bir kişiyi bile çalɪştɪran insan kapitalisttir ve bu projeye dahil olamaz" ɪsrarɪ nedeniyle katɪlɪm yetersizliğinden başarɪsɪz olduğuna şahit olduk. Şu anda Ispanya'da 168 değişik yerel para birimi var. Geçmiş deneyler kɪstas alɪnɪrsa, bunlarɪn doğru dürüst işleyebilmeleri için kapalɪ kutu ekonomilerden çɪkɪp kendi aralarɪnda koordine olmalarɪ, Euro'ya alternatif değil, Euro'yu tamamlayɪcɪ işlevler gőrmeleri gerekiyor. (Bknz: Dipnot) Takas sistemi ve zaman bankalarɪ şimdilik iyi işliyor. Birçok işsizin tekrardan faal olabilmelerine fɪrsat veriyorlar.

Bu gibi somut olgulardan belki daha da őnemlisi, ilk bakɪşta gőze çarpmayan yavaş ama derin değişiklikler. İki yɪl őnce Ispanya, sağa (PP) veya sola (Genelde Sosyalist PSOE) oy veren ve onyɪllardɪr küçük, büyük her konuda birbirlerine zɪt duran sayɪca aşağɪ yukarɪ eşit iki bloktan oluşan bir ülkeydi. Bu kutuplaşma bütün kurumlara yansɪmɪştɪ ve işleri felç ediyordu. Bugün Ispanya, sağcɪ ve solcu hakimlerin oy birliğiyle ev boşaltmalarɪ durdurduklarɪ, sağdan ve soldan on binlerce insanɪn birlikte sokaklara çɪkarak, imza toplayarak hastanelerin kapatɪlmalarɪnɪ őnleyebildikleri, en azɪndan bazɪ konularda hükümete geri adɪm attɪrabildikleri bir ülke. Değişen bu dinamik, 15-M'in ana hedeflerinden birinin gerçekleşmesinin yolunu da açmɪşa benzer: artɪk Ispanyollarɪn buyük bir çoğunluğu, otuz yɪldɪr iktidarɪ dőnüşümlü olarak elinde tutan iki büyük partinin kendilerini temsil etmediğine inanɪyor. Bugün seçim olsa, adaletsiz seçim sistemine rağmen, gitgide güçlenen küçük partilerin epey sőzünün geçeceği bir koalisyon hükümeti kurulmasɪ şart olacak. 15-M iki yɪl őnce "baştaki politikacɪlar bizi temsil etmiyor" dediğinde bu fikri paylaşmayan birçok kişi şimdi artɪk o gőrüşteler.

Gerek Türkiye gerek de İspanya'da toplumun bilinçlenmesinin, toplumun algɪlarɪnɪn dőnüşümünü / değişimini sağlamak için ne kadar őnemli olabileceğini yaşayarak gőrüyoruz. Her iki ülkede de seçimlerde parlamenter çoğunluk elde ettikten sonra izledikleri tepeden inme, otoriter politikalar sonucunda halkɪn őnemli bir kesiminin gőzünde meşrutiyetini yitirmiş ve bunun bilincinde olan hükümetler iş başɪnda. Türkiye'deki mücadele Ispanya'dakinden daha varoluşsal: işin ucunda sadece neoliberalizmin durdurulmasɪ değil; sosyal kontrata dayalɪ, temel haklara saygɪlɪ bir demokrasiye geçilip geçilemeyeceği ve modelin seküler olup olmayacağɪ da var. Çizgiler ve saflar daha belli, haklar için mücadele edenlerin üzerindeki şiddet ve baskɪ daha ağɪr. Ama bu zorluklar aynɪ zamanda Türkiye'deki hareketin dinamizminin de nedeni. İspanya'daki tehlike, Avrupa'daki kriz biraz yumuşayɪnca onun izdüşümüyle ülke ekonomisinde yüzeysel, yalan bir düzelme olmasɪ; bunu fɪrsat bilen her zamanki ip cambazlarɪnɪn ‘Il Gatopardo'da Tancredi misali "Hiçbir şeyin değişmemesi için her şeyin değişmesi gerek" diyerek yepyeni makyajlarɪyla aynen olduklarɪ yerde kalmalarɪ, 15 Mayɪs 2011'de patlayan enerjinin yavaş yavaş harcanmasɪ, uyuşmasɪdɪr. Umarɪz őyle olmaz.

(Dipnot) PLACE C.. BINDEWALD L.. Validating and Improving the Impact of Complementary Currency Systems: impact assessment frameworks for sustainable development. In: CCS-2013 2nd INTERNATIONAL CONFERENCE ON COMPLEMENATARY CURRENCY SYSTEMS: MULTIPLE MONEYS AND DEVELOPMENT: MAKING PAYMENTS IN DEVERSE ECONOMIES. From 19th to 23rd of June 2013. The Hague. Conference proceedings. The Hague: International Institute of Social Studies of Erasmus University Rotterdam, 2013. (
Burada bu tür denemelerin bir őzeti ve analizi bulunabilir.)


Yazarın Dİğer Yazıları

  1. 25 Haziran 2015
    Kılıçdaroğlu’ndan AK Parti ile koalisyon yorumu CHP Genel Başkanı Kılıçdaroğlu, "AKP-CHP koalisyonu mümkün mü” sorusuna “Şahsen zayıf ihtimal görüyorum” yanıtını verdi. Kılıçdaroğlu, “Baykal’ın adaylığı sonrası da mı durum aynı” sorusunu…
  2. AKP’li müteahhit Soma’da madenci ailelerini dolandırdı
    Bir ev iki kişiye satıldı --Soma’da Türkeri İnşaat’ın sahibi İsmail Türkeri madencilerin ailelerini ev vaadiyle 40 milyon lira dolandırıp ortadan kayboldu. Yurt gazetesinden Fırat Fıstık ve Onurcan Uygun’un haberine göre…
  3. Memlekette huzur kalmadı
    Memlekette huzur kalmadı
    24 Haziran 2014
    Ekonomi ve Barış Enstitüsü’nün en huzurlu ülkeleri gösterdiği sıralamada Türkiye ilk 100’e giremedi. Gezi Direnişi’nin ardından her geçen gün artan polis şiddeti, Suriye’ye yönelik uyguladığımız politika, Türkiye’yi huzurlu ülkeler liginde…
  4. Seçim sonrası ilk: Bilal'in yeni tapesi!!
    Tüm Türkiye'nin alışkın olduğu her gün çıkan tapelere bir yenisi daha eklendi.. Seçimlerin geçmesiyle birlikte her gün bir yenisi daha çıkan tapeler artık yayınlanmıyor. Tayyip Erdoğan'ın, Bilal Erdoğan'la yaptığı telefon…
  5. Suriye, Türkiye'yi Birleşmiş Milletler'e  şikayet etti
    İLK KEZ TSK BULAŞTIRILARAK ALENİ DESTEK' --Suriye, Türkiye 'yi El Nusra örgütü dahil olmak üzere ülkenin kuzeyindeki silahlı gruplara askeri destekle suçladı. Son birkaç gün içinde BM'ye Türkiye ve İsrail ile ilgili…
  6. AKP'nin oy oranı düşerken 'sanal kitlesi' artıyor
    AKP'nin bugün yapılan Adıyaman mitingi fotoğrafları da 'photoshoplu kitleler'de bariz bir artışı ortaya koydu . Başbakan Erdoğan bugün Adıyaman'da AKP'lilere seslendi. AKP'nin son zamanlarda yaptığı birçok mitingde kitlelerin photoshop yoluyla…
  7. Başbakan'ın şok görüntüleri ortaya çıktı
    Karşı gazetesi bugün çok konuşulacak fotoğraflar yayınladı. Yolsuzluk ve rüşvet dosyasına giren fotoğraflarda Başbakan Erdoğan'ın ve MİT Müsteşarı Hakan Fidan'ın adı El Kaide finansörü olarak anılan ve operasyon kapsamında hakkında…
  8. Erdoğan: Ayakkabı kutusundaki paralar Halk Bankası'nın değil
    Yolsuzluğa yeni bir tanim getiren Erdoğan: Ben yolsuzluk dendiğinde şunu anlarım; devletin kasası soyuluyor mu soyulmuyor mu? Ayakkabı kutusu içerisinde söylenen olaylar, Halk Bankası'ndan alınan ya da soyulan para değildir. Başbakan Tayyip…
  9. Ebru Gündeş talep etti mahkeme yaptı: Eleştiri de yasak
     Mahkeme, "Basın özgürlüğü bazı durumlarda sınırlandırılabilir" dedi. --İstanbul 2. Asliye Ceza Mahkemesi, Reza Zarrab ve sanatçı eşi Ebru Gündeş'in talebi üzerine benzeri görülmedik bir sansür kararı verdi. Yolsuzluk soruşturmasında tutuklanan…
  10. AKP'li vekilden 'manidar' tweet: Halkı koyun yerine koydu!
    AKP ile Gülen Cemaati arasında yaşanan gerginlik ve ihanet tartışmaları sürerken AKP İzmir Milletvekili Ali Aşlık'ın tweeti dikkat çekti. Aşlık, koyun sürüsü fotoğrafını, 'Asla nankörlük etmezler' mesajıyla paylaştı. Tweetleri ile…
  11. Berkin'in mahallesinde Topbaş'a protesto
    Topbaş'ı "Katiller" diyerek protesto eden 7 Halkevci gözaltına alındı. Haziran İsyanı sırasında ortadan kaybolan İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Kadir Topbaş seçim çalışmaları için ortaya çıktı. Gezi direnişi sırasında başından gaz bombası…
  12. Demirtaş: Erdoğansız da süreç yürür
    TOPU CEMAATE ATIYORLAR --Demirtaş, "Yasal dayanak oluşursa (görüşmeler) kurumsal müzakere sürecine dönüşür.. Ergenekon'da köy yakma ile ünlü şahıslar var. Faili meçhullerle ünlenmiş generaller var. Tek bir soru da sormadılar. Bu da…
  13. İşte müdahalenin ibretlik kayıtları..
    SKANDALDAN SKANDALA --Bakan, Müsteşar, Vali, Emniyet Müdürü'nün, İzmir'de bir savcıyı nasıl durdurmak istediği kayıtlarıyla ortaya çıktı.. İzmir Cumhuriyet Başsavcılığı özel soruşturma bürosu tarafından Adalet Bakanı Bekir Bozdağ hakkında bağımsız yargıyı…
  14. CHP milletvekili istifa etti!
    CHP Milletvekili Refik Eryılmaz partisinden istifa etti, istifa dilekçesini TBMM'ye sundu. CHP Hatay Milletvekili Refik Eryılmaz, partisinin Arsuz ve İskenderun'da belediye başkan yaptığı isimlere tepki gösterdi. Eryılmaz, "Bu isimlerin aday…
  15. Taksim'de polis müdahalesi başladı!
    Bugün Taksim'de yapılacak yolsuzluk ve rüşvet protestosuna katılmak üzere Kadıköy'den Taksim'e gitmek isteyen yurttaşlar polis tarafından engelleniyor. Güncelleme: 18.37Polis saldırısı sürüyor, gözaltılar yaşandığı belirtiliyor. Güncelleme: 18.35İstiklal Caddesi'nde ve ara sokaklarda…
  16. Yasaklı site sayısı 10 bini geçti..
    Türkiye 'de engellenen internet sitesi sayısı 2013 yılında 10 bini geçti. 2010 yılında bin 667 olan bu rakam, 2012'de 8 bin 409, 2013'de 10 bin 295'e ulaştı. Son dönemlerde hızla…
  17. Mehmet Baransu: Sabah, MİT’in yayın organı
    Baransu: Sabah gazetesinin Taraf'ın yayınladığı ve cemaatlerin fişlenmesine yönelik MİT belgelerinin sahte olduğu iddiasına Mehmet Baransu'dan sert bir yanıt geldi. AKP sözcüsü Hüseyin Çelik'in belgelerin doğru olduğunu kabul ederek kaynağın MİT…

ANALİZ

ANALİZFaşizm ve İç Savaş

Faşizm ve İç SavaşErdoğan- Bahçeli ikilisinin ya da Cumhur ittifakının ülkede iç savaşı da göze…