5+1 ile İran, nükleer program konusundaki 13 yıllık çatışma ve 21 aylık müzakere sonunda dün Viyana’da anlaşmaya vardı. Yaklaşık 10 yıldır İran’la ABD, İngiltere, Fransa, Rusya, Çin ve Almanya (P5+1 ülkeleri) arasında devam eden görüşmeler uzlaşmayla sonuçlandı.

ABD, Avrupa Birliği ve İran’dan işbirliğine yönelik olumlu mesajlar gelirken İsrail endişeli..

AB Konsey Başkanı Donald Tusk, anlaşmanın tüm noktalarıyla hayata geçirilebilmesi durumunda bunun AB-İran ilişkilerinde bir dönüm noktası olacağını söyledi. Tusk Brüksel’de yaptığı açıklamada, anlaşma metninin çok net ve kesin çizgiler taşıdığını, uzlaşmanın AB ile İran arasında yeni işbirliği alanlarının yolunu açabileceğini kaydetti.

ABD Başkanı Barack Obama da televizyondan canlı yayınlanan konuşmasında İran ile varılan uzlaşmanın Ortadoğu’da nükleer silahların yayılmasını engelleyeceğini ve bu anlaşma yoluyla İran’ın nükleer silah üretmemesinin güvence altına alınacağını kaydetti. Obama, İran ile anlaşmaya karşı çıkan, özellikle de Cumhuriyetçi Kongre üyelerine mesaj vererek, “Bu anlaşmayı kabul etmemek sorumsuzluk olur“ dedi. ABD Başkanı, anlaşmanın yürürlüğe girmesini engellemeye yönelik Amerikan Kongresi’nden gelebilecek her tür yasayı veto edeceğini de söyledi. Obama, Amerikan halkı ve milletvekillerinin bu uzlaşmanın alternatifini göz önünde bulundurmak zorunda olduklarını kaydetti.

İsrail endişeli

Viyana’da varışan uzlaşma, anlaşmanın taraflarınca olumlu değerlendirilirken, en ateşli muhalifi olan İsrail’de endişe hakim. İsrail Başbakanı Benyamin Netanyahu Batılı ülkeleri ‘ne pahasına olursa olsun anlaşmaya varma heveslisi olmakla‘ suçladı. İsrail'deki Haaretz gazetesi, İsrail’e resmi olarak anlaşmanın bir kopyasının ulaştığını, ve uzmanların metni incelemeye başladığını bildirdi.

New York merkezli Dünya Yahudi Kongresi (WJC) de uzlaşmanın ardından İran’ın niyetleri konusunda büyük şüphe duyduğunu açıkladı. WJC Başkanı Ronald Lauder, “Bu anlaşma henüz sadece bir parça kağıttan ibarettir. Hukuki bağlayıcılığı yoktur ve İran’ın bu anlaşmayı yürürlüğe sokacağına güvenmek için bir neden de yoktur. İran geçmişte de dünyayı defalarca aldattı“ diye konuştu. İsrail dışındaki Yahudilerin siyasi temsil kuruluşu olan WJC, uluslararası topluluğun İran’ın anlaşmanın gereklerini yerine getirmemesi durumunda yaptırımları her an yeniden devreye sokmaya hazırlıklı olması gerektiği görüşünde.

Fars haber ajansının haberine göre dün Viyana’da yapılan anlaşmanın İran açısından sonuçları ise şöyle:

Birleşmiş Milletlerin 5 daimi üyesi ile Almanya, bu anlaşmayla birlikte İran’ın nükleer programını tanıdı. Daha önce uluslararası barışa tehdit olarak gösterilen İran’ın nükleer programı bu anlaşmayla birlikte İran’ın diğer ülkelerle uluslararası standartlarda işbirliği alanına dönüştü.

Bu anlaşmayla birlikte İran’ın barışçı nükleer programı uranyum zenginleştirmesi ve yakıt döngüsünü de kapsayan boyutuyla BM tarafından tanınmış oldu.

Bu anlaşma sonrasında neler olacak neler olmayacak?

- BM Güvenlik Konseyi yayımlayacağı bir kararla İran’a uygulanan mali ve ekonomik yaptırımları kaldıracak. Yapılan anlaşma doğrultusunda BM yaptırımları, kararın yayımlanması ile birlikte aşamalı olarak değil tek seferde kaldırılacak.

-İran’ın tüm nükleer tesisleri faaliyetlerine devam edecek. 5+1’in daha önceki isteklerinin aksine tesislerden hiçbiri kaldırılmayacak veya kapatılmayacak.

- İran’ın nükleer altyapısı korunacak. Hiçbir santrifüj kaldırılmayacak. İran’ın kilit öneme sahip gelişmiş IR-4, IR-5, IR-6 ve IR-8 santrifüjleri üzerindeki araştırma geliştirme faaliyetleri devam edecek.

- Erak’taki daha önce hafif su reaktörüne dönüştürülmesi istenen ağır su reaktörü, yine ağır su reaktörü olarak kalacak.

-İran, uranyum zenginleştirme düzeyini 15 yıl boyunca yüzde 3.67 oranında tutacak. 300 kilodan fazla uranyum stoku bulundurmayacak.

- Fordo tesisi nükleer tıp ve benzeri barışçıl nükleer teknolojinin merkezi haline dönüşecek.

-İran ürettiği zenginleştirilmiş uranyum ve ağır su gibi nükleer maddelerle dünya pazarlarına girecek, bu alandaki 35 yıllık sınırlamalar kaldırılacak.

-Ekonomik ve mali alanlarda, bankacılık, petrol, gaz, petrokimya, ticaret, sigortacılık, taşımacılık alanlarında ABD ve AB tarafından tek taraflı uygulanan yaptırımlar, anlaşmanın yürürlüğe girmesiyle birlikte tek seferde kaldırılacak.

-İran’a yönelik silah yaptırımları kaldırılacak, bunların yerine bazı sınırlamalar getirilecek. Savunma kalemlerinde ithalat ve ihracata ilişkin belli bir alanlara odaklı imkanlar sağlanacak ve bu sınırlamalar da 5 yıl sonra tamamen kaldırılacak.

-Satın alınması yasak olan kalemlerde İran’ın ihtiyaçlarının karşılanması, İran’la 5+1’in kuracağı komisyonla kolaylaştırılacak.

-İranlı öğrencilerin nükleer alanda eğitim almasını engelleyen yaptırımlar tamamen kaldırılacak.

-İran’a yolcu uçağı ve bu uçaklara ait yedek parçaların satışını engelleyen yaptırımlar tamamen kaldırılacak.

-Son yıllarda uygulanan yaptırımlar çerçevesinde İran’ın bloke edilen 10 milyarlarca dolarlık mal varlığı serbest bırakılacak.

-İran merkez bankası, deniz işletmeciliği, İran milli petrol şirketi, tanker taşımacılığı ve ona bağlı olan şirketler, İrfan hava yolları ve diğer kurumlar, bankalar ve kuruluşlar, yaptırım kapsamından çıkarılacak.