Son günlerde binlerce öfkeli protestocu, otokratik ülkeyi on yıllardır sarsan en büyük kriz olan Kazakistan sokaklarına döküldü. Olaylar, iktidara gelmesine üçüncü yılını doldurmak üzere olan Başkan Kassym-Jomart Tokayev için büyük bir meydan okuma ve Rusya ile ABD'nin nüfuz rekabeti içinde olduğu zaten değişken olan bir bölgeyi istikrarsızlaştırıyor.
Çarşamba günü çevrimiçi olarak yayınlanan video, insanların en büyük şehir olan Almatı'daki ana hükümet binasını bastığını, protestocuların polis araçlarını ve ayrıca iktidardaki Nur Otan partisinin bölge şubesini ateşe verdiğini gösterdi.
Protestolar, artan akaryakıt fiyatlarına duyulan öfkeyle ateşlendi. Ancak daha önemli ve yakıcı bir şeye doğru yoğunlaştılar: boğucu otoriter hükümetle ilgili yaygın hoşnutsuzluk ve zenginliğin küçük bir siyasi ve ekonomik seçkinler içinde toplanmasına yol açan yaygın yozlaşmanın keskin eleştirisi. Tıpkı Türkiye'deki gibi.
Protestolara ne yol açtı?
Hükümet, L.P.G olarak anılan (düşük karbonlu, birçok Kazak'ın arabalarına güç sağlamak için kullandığı) sıvılaştırılmış petrol gazı fiyatını artırdığında halkın öfkesi patladı. Ancak protestoların daha derin kökleri var, bunlar arasında sosyal ve ekonomik eşitsizliklere duyulan öfke, şiddetli bir pandemi ve gerçek demokrasi eksikliği. Gerçek rakamlar çok daha az olsa da, hükümetin istatistiklerine göre Kazakistan'daki ortalama maaş ayda 570 dolara eşdeğer.
Protestocular ne istiyor?
Protestolar yoğunlaştıkça, göstericilerin talepleri, daha düşük akaryakıt fiyatları talep etmekten siyasi özgürlükleri de kapsayacak şekilde genişledi. Aradıkları değişiklikler arasında, mevcut cumhurbaşkanlığı sistemi yerine Kazakistan'ın bölgesel liderlerinin doğrudan seçilmesi yer alıyor.
Kısacası, 1991'de Sovyetler Birliği'nden ayrılmasından bu yana ülkeyi ciddi bir muhalefet olmaksızın yöneten siyasi güçlerin devrilmesini talep ediyorlar.
Kazakistan'daki huzursuzluk bölge ve dünya için neden önemli?
Rusya ve Çin arasında sıkışmış olan Kazakistan, yalnızca 19 milyonluk bir nüfusa sahip olmasına rağmen, tüm Batı Avrupa'dan daha büyük, dünyanın en büyük kara ülkesidir.
Son gösteriler önemli, çünkü ülke şimdiye kadar istikrarsız bir bölgede siyasi ve ekonomik istikrarın bir ayağı olarak görülüyordu, her ne kadar bu istikrar muhalifleri bastıran baskıcı bir hükümetin pahasına gelmiş olsa bile.
Kazakistan, Devlet Başkanı Vladimir V. Putin'in ülkeyi - ekonomik ve siyasi sistemleri açısından Rusya için iki tür bir yapı - Rusya'nın etki alanının bir parçası olarak gördüğü Rusya ile aynı hizada olduğu için protestolar da önemli.
Kremlin için olaylar, komşu bir ülkedeki otokratik güce başka bir olası meydan okumayı temsil ediyor. Eski Sovyetler Birliği ülkeleri de protestoları yakından izliyor ve Kazakistan'daki olaylar başka yerlerdeki muhalefet güçlerini harekete geçirmeye yardımcı olabilir.
Exxon Mobil ve Chevron'un bu ay huzursuzluğun başladığı bölge olan batı Kazakistan'a on milyarlarca dolar yatırım yapmasıyla birlikte, Amerika'nın enerji endişeleri için önemli bir ülke haline gelen Kazakistan, ABD için de önemli.
Moskova ile yakın bağları olmasına rağmen, birbirini takip eden Kazak hükümetleri, petrol yatırımlarının Rus etkisine karşı bir denge ağırlığı olarak görerek ABD ile yakın bağlarını sürdürdüler. ABD hükümeti, Kazakistan'daki Sovyet sonrası otoriterliği Rusya ve Belarusya'dakinden daha az eleştiriyor.
Hükümet protestolara nasıl yanıt verdi?
Hükümet, olağanüstü hal ilan ederek ve Facebook, WhatsApp, Telegram ve ilk kez Çin uygulaması WeChat dahil olmak üzere sosyal ağ sitelerini ve sohbet uygulamalarını engelleyerek gösterileri bastırmaya çalıştı. İzinsiz halk protestoları zaten yasa dışıydı. Ayrıca, göstericilerin birkaç talebini kabul ederek, kabineyi görevden aldı ve Parlamentonun feshedileceğini ve yeni seçimler yapılacağını duyurdu. Ancak hamleleri şimdiye kadar hoşnutsuzluğu gidermede başarısız oldu.
Ülkedeki ana siyasi aktörler kimlerdir?
Kazakistan'ı 30 yıl yöneten 81 yaşındaki cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, 3 yıl önce istifa etmişti. Eski bir çelik işçisi ve Komünist Parti lideri, Kazakistan'ın hala Sovyetler Birliği'nin bir parçası olduğu 1989'da Kazakistan'da iktidara gelmişti. Hükümdarlığı sırasında, ülkenin petrol rezervlerini geliştirmek için yabancı enerji şirketlerinden muazzam yatırımlar çekti ve bu, tahminen 30 milyar varil ile tüm eski Sovyet cumhuriyetlerinin en büyükleri arasında yer aldı.
Nazarbayev, otuz yıllık uzun iktidarı boyunca, her seferinde neredeyse yüzde 100 oyla tekrarlanan seçimleri kazandı ve genellikle siyasi muhalifleri veya kendisini eleştiren gazetecileri hapse attı. Orta Asya'da Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra ülkesini bağımsızlığa yönlendiren hayatta kalan son cumhurbaşkanı, 2019'da iktidarı Parlamentonun üst kanadının başkanı ve eski bir başbakan ve dışişleri bakanı olan Tokayev'e devretti.
Tokayev, yaygın olarak, yakın zamana kadar hatırı sayılır bir güce sahip olduğu düşünülen, “Ulusun Lideri” unvanına sahip olan ve ülkenin Güvenlik Konseyi başkanı olarak görev yapan Nazarbayev'in özenle seçilmiş halefi olarak algılanıyor. Ancak isyan, onun egemenliğinden kesin bir kopuş olabilir.
Yeni başkan, sadık olmasına rağmen yine de kendisine daha güçlü bir rol biçmeye çalışıyor. Analistler, bunun da Kazakistan bürokrasisini ve seçkinlerini şaşırttığını ve hükümetin protestocuların taleplerine yavaş tepki vermesine katkıda bulunduğunu söylüyor.
The New York Times
