Ellinci Yılında 15-16 Haziran 1970 Direnişi ve Günümüz İşçi Sınıfı-2

16 Haziran 2020
Ellinci Yılında 15-16 Haziran 1970 Direnişi ve Günümüz İşçi Sınıfı-2

?alteri indirmek yetmez. Öncü i?çiler, örgütlerini, D?SK’i kapatt?rmamak için “sokak” demi?lerdir. Orada sendikac?n?n falan karar? yok. Tarihe geçti bu. Hangi sendikac?ya sorarsan?z sorun, biz sokak karar? ald?k diyemezler, demezler zaten. Soka?a ç?kmay? sa?layan öncü i?çilerdir.

15-16 Haziran 1970 Büyük ??çi Direni?inin ellinci y?ldönümünde, o tarihte Arçelik Fabrikas?nda genç bir i?çi olarak çal??an Hayri Erol’la yapt???m?z görü?meyi yay?nlamaya devam ediyoruz.

Politez:   ??çilerin, D?SK’e ba?l? sendikalara geçmekle neler kazand???n? aç?klad?n?z. Bu durum, onlar?n politik tutumlar?nda bir de?i?ikli?e yol aç?yor muydu?

Hayri Erol : Tabi ki..  Biz, i?çi s?n?f?n?n haklar?n? en iyi ?ekilde savunaca??z diyen ve sar? sendikac?lara kar?? “Yeter Art?k” ?iar? ile yola ç?kan D?SK, bunu sözde b?rakmad?. Pratikte de alternatif olmay? ba?arabildi. Di?er bir önemli taraf var burada. ??çiler sadece D?SK’i izlerken geli?miyorlar elbette. Nas?l geli?iyorlar? Fabrikalar?n di?er birçok yere göre farkl? bir yan? vard?r. Art? de?er dedi?imiz mesele var ya, fabrikada i?çi bunu görür. Yani anlat?m? kolayd?r. Buzdolab? üreten i?çi, çama??r makinesi üreten i?çi, kendi maa?? ile bu ürünün fiyat?n? k?yaslad??? zaman nelere lay?k görüldü?ünü çok iyi görür. Bunu, bir buzdolab? üzerinden çok rahat anlatabilirsiniz. Kendi saat ücreti ile k?yaslad??? zaman, üretti?i de?erin ne kadar büyük oldu?unu, ald??? ücretin de ne kadar az oldu?unu kavramas? kolayd?r. Sanayi i?çili?i çok farkl?d?r. Özellikle bu sanayi i?çilerinin sanatkar kesimleri, meslekli gruplar?. O zaman Türkiye'de meslekli olmak da çok k?ymetlidir, bunu da ifade edelim. Meslekli i?çilerin kendine müthi? bir güveni vard?. Çok önemlidir. ??ten at?lma korkusu anlam?nda da ?unu bilirdi meslekli i?çiler; bu fabrikadan bir tornac? at?ld??? zaman bir ba?ka fabrikada o tornac?l?k orada oldukça ya da elektrikçilik ya da kal?pç?l?k, tesviyecilik, i? bulabilece?ini bilirdi.

Politez:   D?SK’in kurulu?u ve tabii esas olarak i?çilerin bir s?n?f bilinci ile örgütlenmeleri patronlar taraf?ndan nas?l kar??land??

Hayri Erol: D?SK’e dü?manca yakla?anlar sadece patronlar de?ildi. Hükümet ve onlar?n yan?nda Türk-?? de dü?manca yakla?t?. Türk-??’in Erzurum’da yap?lan bir kongresinde dönemin Çal??ma Bakan? ç?k?p aç?kça “Hiç merak etmeyin, yak?nda D?SK’in çan?na ot t?kayaca??z” diyebildi. Tarihe geçmi? bir konu?mad?r. Bir kongrede yap?l?yor bu konu?ma ve hurra alk?? al?yor. Sendikac?lara bak?n. Biz Amerikanc? sar? sendikac?l?k derken, bu sözcükleri rastgele seçmiyoruz. Yani devletin temsilcisi gelecek bir ba?ka sendikay? senin rakibin de olsa kapataca??n? deklere edecek, siz bayram yapacaks?n?z. Böyle bir hava var. Ama bu, onlar?n aleyhine oluyor. Daha önce sordu?unuz soru vard? ya, i?çiler nas?l oluyor da D?SK’e geçiyorlard? diye. ??te burada s?radan bir i?çi bile ?unu görüyor: Benim sendikam nas?l bir sendika ki, i?çilerin haklar?n? savunan ba?ka bir sendikan?n kapat?lmas?na u?ra??yor, devlete ak?l veriyor. Böyle bir süreçten geçilmi?tir.

Politez: Sendikalar Yasas?nda yap?lmak istenen de?i?iklik neydi? Bu i?çilere nas?l anlat?ld??

Hayri Erol: Bizim fabrikam?za Kemal Türkler geldi. Pendik bölgesindeki Arçelik Fabrikas?na. Yani ilk elden D?SK’in Genel Ba?kan? geliyor ve diyor ki: “Arkada?lar bunlar kararl?. Yasa de?i?iyor ve D?SK otomatikman kapan?yor.” Nas?l olacak bu? Diyor ki: “?? yerinde sözle?me yapmak için i? kolunda üçte bir oran?nda örgütlü olacaks?n?z” diyorlar. Dü?ünün bir fabrikaya gireceksiniz ilk gün bir tane üyeniz olur, on tane üyeniz olur siz o fabrikay? tamamen örgütlemi? olsan?z bile üye say?s? olarak o i? kolunda s?n?f?n üçte birini üye yapamad?ysan?z, temsil hakk?n?z yok. K?sa zamanda böyle bir ?ey olabilir mi? Süreç laz?m. 274, 275 say?l? Sendikalar Yasas?’nda bu anlamda bir de?i?iklik yapmak demek, aç?kça D?SK’in kapat?lmas? anlam?na gelecekti. Bu oran i? kolundaki sendikalar?n yan? s?ra federasyon ve konfederasyonlar?n örgütlenmesine de engel anlam?na geliyordu ve bu durum do?rudan D?SK’i tarif ediyordu. Ç?kar?lmak istenen i?te böyle bir yasayd?.

 Politez: 15 Haziran günü bulundu?unuz bölgede eylemler nas?l ba?lad? ve geli?ti?

Hayri Erol: Biz, dördüncü bölgede idik. Toplant?lar yap?ld?. Bu toplant?lara sadece temsilciler kat?lm?yordu. Arçelik’te i?çi, eylemi co?kuyla kar??lad??? için kendi iste?i ile kat?l?yordu. Toplant?da, “durum ciddi” dediler. “Biz yap?yoruz,” dendi. Yani ?alterler inecek. Öncelikle gizli biçimde üretimi durduraca??m?z?n duyurusu yap?ld?.  Bu toplant?larda, “Evet, sendikam?z?n kapat?lmamas? için her ?eyi yapar?z” diyorlard?. Buradaki co?kuyu, kararl?l??? görüyorsunuz. ’67 y?l?ndan 70’e kadar geçen süredeki de?i?imi görüyorsunuz. On be? ya??mdan on sekizime gelmi?im. Öncelikle kendimdeki dönü?ümü görüyordum. Üç sene içinde o genç ya??ma ra?men bir ?eyler geli?mi?. Emperyalizme kar?? i?çi yürüyü?ü var o tarihlerde mesela. ??çilerle birlikte ö?renciler de var. Aram?zdaki daha bilinçli arkada?lar?m?z?n d??ar?da sokaklarla ba?? var.

?? yerlerinde ba? temsilciler sabah sekizde i?yerlerinde bir konu?ma yaparak eylemi duyurdular. Aynen böyle olmu?tur: On dakika sonra ?alterler indirilmi?tir. ??çilere, “arkada?lar çal??mayaca??z” denmi?tir.  D?SK genel merkezinin karar?, aç?klamas? budur.  Peki ne oldu da yar?m saatin, bir saatin içinde bu fabrikalar soka?a bo?ald?? ??te öncü i?çilerin rolü burada olmu?tur.

Politez: Daha önceki yaz? ve konu?malar?n?zdan da, 15-16 Haziran’? i?çi önderlerinin öncülü?ünde bir hareket olarak tan?mlad???n?z? biliyoruz. Bunu biraz açar m?s?n?z?

Hayri Erol: ?alteri indirmek yetmez. Öncü i?çiler, örgütümüzü kapatt?rmak istemiyorlarsa, “sokak” demi?lerdir. Orada sendikac?n?n falan karar? yok. Tarihe geçti bu. Hangi sendikac?ya sorarsan?z sorun, biz sokak karar? ald?k diyemezler, demezler zaten. Çekinmi? de olabilirler bir k?sm?. “Sokakta ne olur, ne olmaz, bir ?eye dönü?ebilir mi ? Bu eylem, o zaman?n moda tabiriyle anar?iye dönü?ür mü, haklar?m?z? kaybeder miyiz,” diye dü?ünülmü? olabilir. “Fabrikam?zda olursak hem üretimi de durdururuz,” denmi? olabilir.

Orada ?unu gördük birinci elden. Bilinçsiz bir i?çi s?n?f? ne yapar? Sendika ba?kan?n? dinler, de?il mi? Ba?ka eylemlerde de ya?ad?m bunu çünkü. Dinler ve der ki: “Ba?kan bize diyor ki, direni? yapmak zorunday?z arkada?lar.” Aynen tabiri ?udur Kemal Türkler'in: “Üretimden gelen gücümüzü kullanaca??z.” Soka?a ç?kaca??z falan yok. Ne dü?ünüyor bilinçli de?ilse i?çi; “acaba ekme?imden olacak m?y?m?” Çünkü siz önemsiz bir yerde çal??m?yorsunuz. Otosan'da, Arçelik'te, Eczac?ba??'nda çal???yorsunuz. Yani göreceli olarak birçok yerden ücretleriniz iyi zaten.  Anlatabiliyor muyum, böylesi ko?ullarda co?kuyu gördük biz. Ben kendimden de bak?yorum her ne kadar çok eksi?imiz de olsa fabrikada çal???rken dayan??ma ve karde?lik bilincimiz olu?mu?tu. Bu bilinçle kat?ld?k eylemlere.

Politez: ??çi önderlerinin ba?ka ne gibi etkileri oldu?

Hayri Erol: Öncelikle, soka?a ç?kmay? sa?layan öncü i?çilerdir. Yani birinci ?ey bu. Öncü i?çiler o kadar inisiyatifliler ki, mücadelenin soka?a ç?k?l?rsa kazan?laca??n? biliyorlar ve ?öyle dü?ünüyorlar ayr?ca: “Soka?a ç?karsak, Türk ??'e ba?l? sendikalar?n üyesi arkada?lar?m?z? da etkileriz.” Peki bu oldu mu? Gerçekle?ti, evet. Mesela Tekel’in önünde bir konu?ma yap?ld?. Süleyman Demirel'in karde?inin fabrikas?n?n önünde, Haymak’da bir konu?ma yap?ld?. Bu i?yerlerinde, Türk ??’e ba?l? sendikalar örgütlü olmas?na ra?men, i?çiler fabrikalar? bo?altt?lar ve eyleme dahil oldular. Sokaklara dökülmü? D?SK’li i?çileri, s?n?f karde?lerini görmeselerdi, yol boyunca o konu?malar yap?lmasayd?, i?çilerin o bulu?mas? nas?l sa?lanacakt??

Öncü i?çilerin inisiyatifi iki günlük direni?te de devam etti. Her hangi bir ya?malamaya kar??, i?çi s?n?f? disiplinine yak??mayan davran??lara kar?? hep bu öncüler vard?. Provokatörlere kar?? tedbirli olundu. Ba?dat Caddesi gibi zengin mahallelerde geli?ebilecek ta?k?nl?klara, cam k?rma gibi davran??lara asla müsaade etmediler mesela.  Sloganlarda önemli bir rol oynad?lar. A??rl?kl? olarak anti-emperyalist sloganlar at?ld?. “Kahrolsun Amerikan Emperyalizmi”, “ Tam Ba??ms?z Türkiye” en çok at?lanlard?. “??çi, Ordu el ele” gibi o dönemin durumunu yans?tan sloganlar da vard?. Neden, onu da söyleyeyim. Esas?nda 15-16 Haziran, vicdanlarda o kadar yer bulmu?  ki, i?çiler soka?a ç?kt??? zaman devrimci ö?renci hareketi ile de bulu?mu?tur. Dahas?, i?çilerin üzerine ate? aç?lmas? talimat? alan subay, askere ate? açt?rm?yor. Türkiye Cumhuriyeti'nin ordusunun üste?meni “ben i?çilere ate? etmem” diyor. Dolay?s?yla barikatlar a??l?yor.

Politez: ??çilerin bu eyleminin toplum üzerindeki etkisi nedir o dönemde? 

Hayri Erol:  ??çilerin bu büyük direni?i, yurtsever subaylar?n, yurtsever ö?retmenlerin, ö?rencilerin, memurlar?n, di?er yurtsever meslek gruplar?n?n vicdan?nda kar??l?k bulmu?tur. Türkiye'de toplumsal muhalefetin gücünü göstermek bak?m?ndan da çok önemli bir örnektir diye dü?ünüyorum. Halk?n deste?ini söylemiyorum bile balkonlardan alk??lar?, su getiren, ayran getiren kad?nlar? söylemiyorum bile.

Bu arada önemli bir konuyu da söylemeden geçmeyelim tabi. 15-16 Haziran direni?i i?çi s?n?f?n?n siyasi rolü üzerinde süren tart??malara da önemli bir yan?t olmu?tur. ??çi s?n?f?, Türkiye devriminin fiili öncüsü olur mu olmaz m? diye tart???l?rken, i?çiler tarih sahnesine ç?karak gereken yan?t? vermi?tir.

Politez: Bu direni?in kazan?mlar? hakk?nda neler söylemek istersiniz?

Hayri Erol: Bu çapta bir direni?e ra?men D?SK kapat?lsayd? ne olurdu? Bu direni? ?anl? olmayacak m?yd?? Direnmi?sin, teslim olmam??s?n, fakat kaybetmi?sin. Bu da olabilirdi. Günün ko?ullar?n?n da etkisiyle ama esas olarak i?çinin eylemi ile D?SK kapat?lamam??t?r. ?imdi örgütüne sahip ç?k?yorsun ve örgütünü kapatt?rm?yorsun. Çok önemli bir ?ey kazan?yorsun ve i?çi s?n?f? kazand??? için D?SK büyümeye devam ediyor. 

Elbette böylesine büyük eylemin tepkisiz kalaca?? dü?ünülemezdi. Bedeller de ödendi. En ba?ta bu eylemlerde üç can var yitirilen: Mustafa Baylan, Mehmet G?dak, Ya?ar Y?ld?r?m. Bu karde?lerimizi de burada anmak gerekir.

 Her mücadelenin bir bedeli vard?r. Bu eylemlerin sonunda dört bin i?çi i?ini kaybetti. Çok a??r bir bedeldir. Öncü i?çiler gözalt?na al?nm??lard?r. D?SK Yönetim Kurulu, Kemal Türkler ve arkada?lar? yarg?land??? zaman, dikkatinizi çekerim sadece normal ko?ullarda bu eylem karar?n? alan sendika yönetiminin yarg?lanmas? beklenir, de?il mi? ??te daha önce söyledi?im 15-16 Haziran’?n öncü i?çilerinden, bunlardan tespit edip, yakalayabildiklerini içeri koymu?lard?r.

Politez: Ve tabi ard?ndan gelen 12 Mart darbesi, di?er önemli bir bedel oluyor...

Hayri Erol:  Evet. Dönemin Genel Kurmay Ba?kan?’n?n yapm?? oldu?u aç?klama, darbenin amac?n? aç?klar niteliktedir. “Sosyal Uyan?? ekonomik geli?meyi geçmi?tir”. Darbenin, i?çi s?n?f?ndaki, toplumdaki yayg?n uyan??? durdurmay? amaçlad???n? anl?yoruz. Bu ?ahs?n, kimin genel kurmay ba?kan? oldu?u sorusuna da çok güçlü bir yan?tt?r bu asl?nda. Türkiye halk?n?n m?, burjuvazinin mi Genelkurmay Ba?kan??

Bu büyük direni?in 9 ay sonras?nda gelen darbe de D?SK’i kapatamam??t?r. Buradan bir anlam ç?karmam?z laz?m bizim tabi. Hakim s?n?flar içindeki çeli?kilerden de kaynaklanm?? olabilir, bunlar?n da rolü vard?r mutlaka ama kapat?lmaya kalk???lmamas? 9 ay önceyi hat?rlamakla ilgilidir diye de dü?ünüyorum.

ANALİZ

ANALİZFaşizm ve İç Savaş

Faşizm ve İç SavaşErdoğan- Bahçeli ikilisinin ya da Cumhur ittifakının ülkede iç savaşı da göze…