“Koronavirüs sürecinde tek ba??na ozon tabakas?ndaki deli?in kapand???na dair bilgi bile, ekoloji hareketlerinin on y?llard?r toplumlara anlatmaya çal??t??? küresel ?s?nma, iklim de?i?ikli?i, buzullar?n erimesi ve di?er ekoloji sorunlar?n?n asli nedeninin kapitalist toplumsal yap? oldu?una dair tezini do?rulamaya yetiyor.”
Ye?il Direni? / Ekoloji ve Ya?am Gazetesi'nin Dr Gaye Y?lmaz'la yapt??? söyle?i..
Ye?il/Ekoloji hareketinin tarihsel birikimi hakk?ndaki görü?lerinizi merak ediyoruz? Böyle bir birikimden söz edebilir miyiz? E?er yan?t?n?z evet ise bugüne kadar genel bir de?erlendirme yapman?z mümkün mü?
Ekoloji hareketlerine zamansal bir perspektiften bakt???mda insan?n do?a ile kurdu?u ili?ki, mülkiyet kavram?n?n toplumlara egemen hale geldi?i dönemden itibaren hep sorunlu olagelmi?. Ne zaman ki bu sorunlu ili?ki insanlar?n ya?amlar?na do?rudan de?meye ba?lam??, i?te o zaman insanlar da örgütlenme, kolektif tepki gösterme ve itiraz etmenin yollar?n? aramaya ba?lam??. Pek çok çal??mada ekolojik tepkilerin 19’uncu yüzy?l sonlar?nda görüldü?ü yaz?lsa da, ben bu tarihin sanayi devrimine kadar geri götürülebilece?ini dü?ünüyorum. Soru, “birikim”den söz etti?i için erken dönem pratiklerinin t?pk? genlerin nesilden nesle aktar?lmas? gibi günümüz ekoloji hareketlerine deneyim aktard???n? söylemek yanl?? olmaz. Yine de, ekoloji hareketlerinin toplumsal ya?am?n kritik dönü?üm a?amalar?nda ortaya ç?kan farkl? ekolojik sorunlar etraf?nda örgütlendi?ini söylemek gerek. Bu olguya ve soruna göre farkl?la?ma ise “yeni” hareketlerin –yine gelecek ku?aklara aktarmak üzere- özgünlüklerini kazand?klar? süreçler. Örnek vermek gerekirse; 1960’l? y?llarda “rüzgâr, güne? bize yeter” diyerek fosil yak?tlara ve nükleere kar?? yenilenebilir enerjiyi aç?kça ve hiçbir istisna gözetmeden destekleyen ekoloji hareketleri 2000’li y?llarda derelerin h?zla tükenmesi ve tar?m alanlar? etraf?nda mantar gibi biten rüzgâr gülleri kar??s?nda yeni iç tart??malara ba?lam?? durumda. Ve bu durum asl?nda hareketlerin büyümesi, olgunla?mas? ve kendi yolunu bulmas? aç?s?ndan son derece önemli ve gerekli. Son olarak, e?er yönelimlerinden, birikiminden, iç tart??malar?ndan söz edebiliyorsak ortada tart??maya de?er ölçekte bir hareket vard?r.
Koronovirüs salg?n? ekoloji hareketinin dönü?ümü ve geli?imi bak?m?ndan olumlu ya da olumsuz bir rol oynamakta m?d?r/ oynar m?? Salg?n hareketin güçlenmesi için yeni olanaklar do?urdu ise bunlar nelerdir? ?çinde bulundu?umuz ko?ullar?n avantaj ve dezavantajlar? nelerdir?
Koronavirüs sürecini iki farkl? a?ama olarak ele almak isterim. Birincisi izolasyon süreçleri ki bu tüm dünyada ekonominin, finans?n, üretimin neredeyse durma noktas?na geldi?i bir süreç. Tek ba??na ozon tabakas?ndaki deli?in kapand???na dair bilgi bile, ekoloji hareketlerinin on y?llard?r toplumlara anlatmaya çal??t??? küresel ?s?nma, iklim de?i?ikli?i, buzullar?n erimesi vd ekoloji sorunlar?n?n asli nedeninin kapitalist toplumsal yap? oldu?una dair tezini do?rulamaya yetiyor. Ba?ka bir deyi?le, hiç kimseye yaramad?ysa bile Korona salg?n?n?n do?an?n bir nefes almas?na, biraz olsun toparlanmas?na yarad??? a?ikar. Tabii, Türkiye gibi bu izolasyon süreçlerini daha ileri düzeyde do?a katliamlar? için bir f?rsat gibi de?erlendiren ülkeleri hariç tutmak gerekiyor.
Fakat Korona krizi hafifledikten ya da bittikten sonra neler olaca??n? konu?mak çok daha önemli. Kas?m ay?nda Londra’da bir üniversitede düzenlenen küresel ?s?nma ve sendikalar konulu bir workshop’a kat?ld?m. Tart??ma esas olarak küresel ?s?nma sorun kar??s?nda i?çi örgütlerinin ne yapmas? gerekti?ine odaklanm??t?. Avrupa Sendikalar Konfederasyonu (ETUC) temsilcisinin, küresel ?s?nmaya çözüm olarak milyonlarca i?çiyi i?siz b?rakacak yapay zekaya dayal? üretim süreçlerine geçilmesini hararetle savundu?una tan?k oldum. Böyle bir savunman?n temelde iki ciddi yan?lsamas? var. Birincisi yapay zekaya dayal?, görece i?çisiz, insans?z üretim süreçlerinin “temiz” oldu?u ve küresel ?s?nman?n önüne geçece?i iddias?. Yaln?zca nihai üretime (yapay zekan?n devrede oldu?u süreç) bakarak bir üretimin yer küreyi ?s?nmaktan koruyaca??n? söylemek mümkün de?il. Bu t?pk? “?irketlerin sosyal sorumlulu?u” ad? verilen ilkelere benziyor. Çok uluslu ?irketler bu kodlara uyacaklar?n? taahhüt ediyor, fakat üretimlerini ikinci, üçüncü hatta be?inci düzeydeki alt üretim noktalar?na (ta?eron zincirleri) ta??d?klar? ve bu alt zincirler sermaye yetersizli?i dolay?s?yla söz konusu ileri teknolojilere geçemedikleri için dünya eskiden oldu?u gibi kirlenmeye ve ?s?nmaya devam ediyor.
?kincisi ise emek örgütlerinin ileri teknolojiye geçilen, yani art? de?er üretiminin daha h?zlan?p büyüdü?ü süreçleri kendi üye tabanlar?n?n aleyhine bir duruma dönü?türme konusunda bu kadar istekli olmas?. Temiz bir üretim, i?çinin hayat?n? riske etmeyecek bir üretim yöntemi herkesten önce i?çi s?n?f?n?n bizzat kendisi için gerekli, istenmesi ve savunulmas? gereken bir durum. Öte yandan bu yeni üretim organizasyonu i?çi s?n?f?n? i?sizlik ve açl?kla terbiye etmeye, onu ekoloji hareketleriyle bir kez daha kar?? kar??ya getirmeye kalk??t???nda eme?in kolektif bir cevab? olmal?. Ve bu cevap i?çi s?n?f?n?n hem do?a ile bar???k üretebildi?i hem de kendisinin aç kalmad??? bir duruma tekabül etmeli. Özetle; Korona sonras? süreçte daha temiz ve virüs kontrolü daha kolay olaca?? gerekçeleriyle üretimde yapay zekaya geçme giri?imlerinin h?z kazanaca??n? öngörmek zor de?il. Ba?ka bir deyi?le, belki de tarihte ilk defa geleneksel olan?n tersi ya?an?yor ve ekolojik iddialara dayand?r?lan bir üretim organizasyonu i?çi s?n?f?na dayat?l?yor. Burada emek ve do?a örgütlerinin nas?l konumlanacaklar? son derece önemli, zira bu konumlan?? s?n?f mücadelesi ile ekoloji mücadelesi aras?ndaki uzla?maz görünen kar??tl??? ortadan kald?ran, bu iki mücadeleyi ortakla?t?ran bir yere evrilebilir. Yeter ki bu iki mücadele do?ru talepler, do?ru söylemlerde birle?ebilsinler. Yeter ki bildik bir teknoloji dü?manl???n? a?an, her yeni teknolojinin sermaye s?n?f? için daha üst derecede bir birikime denk dü?tü?ünü bilen ve bu nedenle ayn? teknolojinin yeni i?sizler üretmek yerine var olan i?sizli?i ortadan kald?racak ?ekilde de kullan?labilece?ini gösteren cevaplar üretebilsinler.
Küresel ekolojik kriz Türkiye’ye ne ?ekilde yans?makta? Bugün ülkenin en önemli ekoloji sorunlar? -öncelik s?ralamas?na göre- nelerdir?
San?r?m Türkiye’de bugün için en büyük risk alt?nda olan yerlerin ba??nda su kaynaklar? ve orman alanlar? geliyor. Benzer ?ekilde verimli tar?m alanlar?n?n sanayi üretimine aç?lmas? da gelecek aç?s?ndan büyük risk ta??yor. Asl?nda do?an?n kendi hareket kanunlar?n?, ya da do?an?n kendi diyalekti?ini dü?ündü?ümde bu öncelik s?ralamas? da pek anlaml? gelmiyor. T?pk? su varl?klar?n?n yer alt? ve yer üstü ?eklinde ayr? ayr? ele al?nmas? gibi. Do?a, insanlar?n algoritmalar?ndan ba??ms?z hareket ediyor. Örne?in; ekolojik sistem aç?s?ndan ?öyle bir öncelik ya da sonral?k yok: “yer üstü kaynaklar?m?z azald?, öyleyse bundan sonra yeralt? su kaynaklar?m?z? seferber edelim.” Zira yüzey sular?ndaki her zay?flama, azalma yer alt? sular?n?n da daha alt tabakalara kaçmas?na tekabül ediyor. Ya da tam tersi, biz, yüzey sular?m?za dokunmayal?m, ??k duruyor, önce yer alt? sular?ndan ba?layal?m diyebiliriz. Fakat bunu yapt???m?zda hiç dokunmam?? olsak bile yüzey sular?n?n da debisi dü?er, miktar? azal?r. Çünkü yer alt? ve yüzey sular? sürekli bir etkile?im halindedir. Ve do?an?n insan d???ndaki bütün bile?enleri birbiriyle sürekli etkile?im halindedir. Bir tek insan, kendisi de do?an?n bir bile?eni de?ilmi? gibi, hatta do?aya dü?manm?? davran?r bunun da as?l nedeni insan?n içinde ya?ad??? toplumsal sistemdir.
Ekoloji hareketinin bundan sonra nas?l bir yönelimi olacakt?r/olmal?d?r? Ne yapmal?y?z? Ne yapmamal?y?z?
Ekoloji hareketleri için farkl? co?rafyalarda farkl? yönelimler öngörmek daha do?ru olur. Bunu sadece her co?rafyada öne ç?kan ekolojik sorunun farkl? olabilece?i öngörüsü dolay?s?yla de?il ayn? zamanda tek tek hareketlerin deneyimleri ve demokrasi kültürünün de farkl? olabilece?i varsay?m?ndan ötürü öneriyorum. Örneklemek gerekirse, ozon tabakas?ndaki deli?in bile kapand??? bir ekonomik faaliyetsizlik döneminde e?er sizin ülkenizde hâlâ ekolojik y?k?m kararlar? al?nabiliyorsa, sizin ülkenizin farkl? bir analize tabi tutulmas? gerekti?i aç?kt?r. Ve san?r?m ekoloji hareketlerinin bundan sonras? için bir önceki bölümde oldukça geni? aç?klama yapt?m.
Kendinizi k?saca tan?tabilir misiniz? Bugüne kadar hangi ye?il/ekoloji hareketlerinin parças? oldunuz?
Ekoloji konular?yla son 25 y?ld?r ilgileniyorum. As?l alan?m siyasal iktisat oldu?u için emek, kad?n ve ekoloji gibi konular ilgi alan?ma giriyor. Akademik çal??man?n yan?nda Su-Politik ve Emek-Do?a isimli iki network’ün kurucular? aras?nday?m. Ayr?ca Suyun Ticarile?tirilmesine Hay?r Platformu’nda da aktivist olarak 4 y?l kadar çal??t?m. Halen Almanya’da Kassel Üniversite’sinde görev yap?yorum.
