Simgeler, semboller önemlidir. Futbol, içinde çokça simge bar?nd?ran toplumsal bir aynad?r. Sesi k?s?lm??, muhalefet etme araçlar? elinden al?nm?? bir toplum, farkl? bir taraftar profiliyle kendisini futbol üzerinden pekala ifade edebilir.

Dünya küresel bir köy.

Dünyan?n herhangi bir ülkesinde, kentinde ya?anan bir olay h?zla küresel kar??l?klar üretebiliyor. Bunun en son örne?ini Koronavirüs’e  ba?l? olarak gerçekle?en pandemi sürecinde ve Amerika’n?n Minneapolis kentinde ya?anan ?rkç? bir katl sonras?nda yeniden gördük, ya?ad?k.

Tuhaf olan ?ey ?u ki, Amerika’daki siyah isyan? önceleyen görüntülerden biri de Amerikan futbolu olarak adland?r?lan popüler oyunda Afro Amerikal? bir oyuncunun meydan okuyan diz çökme hareketiydi. 

George Floyd’un hunharca öldürülmesinden yakla??k dört y?l önce, San Diego Chargers ve San Francisco 49ers tak?mlar? kar?? kar??ya gelmi?ti. Amerikan milli mar?? çal?n?rken, San Fransisco tak?m?n?n y?ld?z futbolcusu Colin Kaepernick tak?m arkada?? Eric Reid ile birlikte tek dizi üzerine çökerek siyahi karde?lerine yönelik polis ?iddetini protesto etmi?ti. (1) Bu eylemleri iki siyahi oyuncunun kariyerine mal olsa da “Black Lives Matter” (Siyahilerin Hayat? Önemlidir) hareketinin tek diz üzerine çökme eylemini sahiplenmesi sonras?nda Afro Amerikan tarihinin en önemli politik eylemi haline geldi. Söz konusu diz çökme, Amerika’daki güvenlik görevlileri de içinde olmak üzere toplumun de?i?ik kesimleri taraf?ndan isyan?n selamland??? bir simge haline dönü?tü.

Simgeler, semboller önemlidir. Futbol, içinde çokça simge bar?nd?ran toplumsal bir aynad?r. Söz konusu ayna ?rkç?l??? da ?rkç?l?k kar??tl???n? da ayn? ?iddetle yans?tabilir. (2) Ülkeler aras? rekabet, aç?k ya da örtük sava?lar me?in yuvarlak arac?l???yla ye?il sahalarda devam edebilir. Ve o maça ait bir görüntü ulusça sahiplenebilecek görüntülerden biri haline dönü?ebilir. ?a??rt?c?, son derece yarat?c? imgelerin konusu olabilir. En bilinen örneklerinden biri Maradona’yla özde?le?mi? olan “Tanr?’n?n Eli”dir.

Y?l 1986’d?r. Meksika’da,  Mexico City’de ?ngiltere ile Arjantin aras?nda çeyrek final müsabakas? oynanmaktad?r. Sahne gerisinde, arka planda Falkland sava?? vard?r. ?kinci yar?n?n hemen ba?lar?d?r. Maç 0-0’d?r. Kafas?ndan ziyade bilek hareketlerinin maharetiyle, özellikle ola?anüstü sol aya??yla bilinen Maradona, ?ngiliz defans?n?n ters bir vuru?la yükseklik kazand?rd??? topa kaleci Shilton’la birlikte yükselir. Ve goooooll. 1-0. Maç?n kalan dakikalar?nda ?ngilizler bir gol atacak ama Maradona’n?n yakla??k altm?? metrelik bir mesafeyi alt? futbolcuyu ipe dizer gibi çal?mlay?p  geçerek ikinci golü atmas?n? engelleyemeyeceklerdir. Maç sonras? görüntülerde Maradona’n?n ilk golü eliyle att???na dair bir ku?ku olu?acak ama sonuç de?i?meyecektir. Castro hayran?, Che dövmeli bu acar Latin Amerikal?,  maç sonras? kendisiyle yap?lan röportajda golü “Tanr?’n?n eli”yle ili?kilendirecek ve ?ngiliz i?galcilerinin yapt?klar?na kar?? bir tür ilahi adaletin gerçekle?ti?ini söyleyecektir. Yenilmez armada yenilmi?tir. Maradona ve arkada?lar? üzerinde güne? batmayan imparatorlu?u çimlere gömmü?tür. (3)

Bir ?ktidar Arac? Olarak Futbol

Tarihin her döneminde muktedirler iktidarlar?n? sürdürebilmek için de?i?ik enstrümanlara ihtiyaç duymu?lard?r. ?stisnas?z tüm iktidarlar zorun r?za üretmede sürekli kullan?lacak bir araç olmayaca??n? bilir. 

Me?hur anektoddur. Portekizli diktatör Salazar'a ülkeyi k?rk bir y?l nas?l yönetti?i sorusu yöneltilir. Hafif bir gülümseme ile "Tres F (3 F) ile” diye yan?tlar: Fado (müzik), Fatima (din) ve Football (futbol). 3F, Franco ?spanyas?’nda “fiesta”yla tamamlan?r ama devasa be?ikler olarak tasarlanan stadlar zamanla diktatörlük ve krall?k kar??tl???n?n gösteri alanlar?ndan biri haline dönü?ür. Kral?n ve Franco’nun tak?m? olarak bilinen Real Madrid ile Barselona aras?ndaki rekabet, zaman içinde Barselona’n?n bir futbol tak?m?ndan çok daha fazlas? olmas?na do?ru evrilir. Barselona, Katalan özgürlük mücadelesinin sembollerinden biri haline gelir. 

Özellikle fa?izmin K?ta Avrupa’s?nda yükseli?te oldu?u 2. Sava? öncesi dönem ve Latin Amerika halklar?n?n mücadelesinin askeri fa?ist cuntalar taraf?ndan ezildi?i 70’li y?llar muktedire tabi bir futbol iktidar rab?tas?n?n vahim sonuçlar?na ili?kin yeterince ö?reticidir. 

FIFA taraf?ndan organize edilen dünya kupas?n?n ikincisi 1934 y?l?nda ?talya’da yap?l?r. Il Duce’nin partisi Ulusal Fa?ist Parti ?talya’da, Führer’in partisi Nasyonal Sosyalist Alman ??çi Partisi ise Almanya’da iktidardad?r. Kara Gömlekliler’in de Nazilerin de derdi, kendi saf ?rklar?n?n üstünlü?ünü sportif faaliyet üzerinden dünyaya kan?tlamakt?r. Mussolini saf ?talyan ?rk?n? zinde tutmak için ülkenin her kö?esinde beden e?itimi faaliyetlerini yayg?nla?t?r?rken büyük kentlerde fa?izmin azametini yans?tacak heybetli stadlar yapt?r?r. Toplumsal hayat?n bütün alanlar? tarihsel Roma referanslar?na göre yeniden düzenlenir. Mimariden sportif faaliyete kadar her ?ey, bir zamanlarki büyüklü?ü yans?tacak ayr?nt?lar üzerinden tekrar tekrar i?lenir. Duce, yeni Sezar olarak taraftarlar? selamlar. Kupay? kazanacaklar?ndan emindir. Öyle de olur. Dev?irme futbolcular?n katk?s? ve tart??mal? hakem kararlar?yla ?talya, Çekoslavakya’y? uzatmalarda 2-1 yenerek dünya kupas?n? kazan?r. 

Bir sonraki dünya kupas?, 2. Dünya Sava?? arifesinde yine K?ta Avrupa’s?nda, Fransa’da gerçekle?tirilir. ?spanya iç sava?? sürmektedir. ?talya, Etiyopya ve Habe?istan’? i?gal etmi?tir. Alman birlikleri Avusturya’ya girmi?, bir gün sonra yap?lan plebisitte Avusturya Almanyayla birle?me karar? alm??t?r. Sahaya yakalar?nda gamal? haçla ç?kan Almanya tak?m?, maç öncesi anti fa?ist gösterilerle protesto edilir. ?sviçre’ye yenilerek turnuvaya erken veda eder. ?talya, finale kadar gelmeyi ba?ar?r. ?talyan futbolcular Macaristan’la yapacaklar? son maça Duce’nin gönderdi?i telgraf?n bask?s? alt?nda ç?karlar. Telgraf k?sa, nettir: “Ya galibiyet ya ölüm!” Gol düellosu biçiminde geçen müsabakay? ?talya 4-2 kazanarak ikinci kez dünya kupas?n? kazan?r. Futbolcular kutlama töreninde Duce’yi askeri üniformayla selamlarlar. Ertesi gün, La Gazetta Della Sports ?u ba?l??? atar: “Bu fa?ist sporun ?rk baz?nda elde etti?i en büyük zaferdir.”

Sava? y?llar?nda gerçekle?tirilemeyen dünya ?ampiyonalar? 1950’dan itibaren her dört y?lda bir tekrarlan?r. 1978 dünya kupas?n?n ev sahibi, General Videla’n?n ba?kanl???ndaki askeri fa?ist cuntan?n iktidarda oldu?u Arjantin’dir. Futbol kamuoyunun bir kesimi  a??r insan haklar? ihlallerinin gündemde oldu?u Arjantin’de dünya kupas? yap?lmas?na kar?? ç?kar. Hollanda milli tak?m?n?n kaptan? “Sar? Fare” lakapl? Johan Cruyff ve Alman milli tak?m?n?n Maoist y?ld?z? Paul Breitner, a??r hak ihlallerini gerekçe göstererek turnuvaya kat?lmayacaklar?n? aç?klar. 1936 ?talya’s?nda ya?anan 1978 Arjantin’inde de tekrarlan?r. Ev sahibi Arjantin, ?aibeli bir yar? final maç? sonras?nda finale yükselir. Finalde Hollanda’y? 3-1 yenerek kupay? kazan?r. 

Böylece cunta, binlerce faili meçhul cinayeti zafer kutlamalar? içinde  görünmez k?lmay? ba?ar?r. Nas?l ki Almanlar ve ?talyanlar, askerlerinin zaferden zafere ko?tu?u bilgisinin getirdi?i ma?rurluk ve üstün ?rka mensup olduklar? yan?lsamas?n?n getirdi?i körlükle yan? ba??nda i?lenmi? cinayetleri görmezden gelmi?lerse, Arjantinliler de milli tak?mlar?n?n dünyan?n güçlü tak?mlar?n? tek tek eleyerek kupalar?n en büyü?ünü kazanm?? olmalar?n?n getirdi?i sarho?luk ve a??r? milliyetçi taraftarl?kla yan? ba?lar?nda i?lenen cinayetleri, i?kenceleri görmezden gelir. Tuttuklar? tak?m kazanm??t?r, önemli olan odur. 1978 y?l? içinde neler oldu?unu, kaç eve hiç azalmayan bir ac?n?n ate?inin dü?tü?ünü y?llar sonra Plaza de Mayo Anneleri’nden ö?reneceklerdir.

Oyunun De?i?meyen Kural?: Taraftar “Oyun”un Seyredenidir ve Hep Öyle Kalmal?d?r

Futbolun; dahil eden, e?lendiren, oyalayan, bazen kör bir tutkuyla tüm dünyay? o anki oyunun içine kitleyen, d??ar?n?n içeriye “gösterilen kadar” s?zmas?na izin veren bir yan? var. Futbol aç?s?ndan geçerli olan bu yan, onu önceleyen, tarihte benzer bir i?lev görmü? ba?ka “oyun”lar için de geçerlidir. Baz? stadlar?n isminin içinde “arena” sözcü?ünün geçmesi tesadüf de?ildir. Kimi yorumculara göre, futbolcular modern gladyatörlerdir zaten. Nihayetinde onlar?n kaderini belirleyen ?ey de oyunun kurallar?, ne kadar yetenekli olduklar?n?n yan? s?ra kurallara uygun bir ?ekilde davran?p davranmad?klar?d?r. 

De?i?meyen tek ?ey seyircinin konumudur. Zaman içinde seyircinin izledi?i oyunlar, oturup izledi?i tribün, mekanlar, adlar de?i?mi? ama bir “yönetilen” olarak seyircinin pozisyonu hep sabit kalm??t?r. Önemli olan; yönetilenlerin “oyun”a dahil edilmesi, kurduklar? aidiyet ba?? üzerinden bir “taraf” olarak konumlanmas? ama bu konumlan???n iktidar? zinhar “hedef almamas?”d?r. Taraflar?n kendi aralar?ndaki k?yas?ya rekabet, kamu düzenini bozmad??? sürece makbuldür. Ki bu, özellikle kurgulan?p te?vik edilir. Ancak bazen halk? oyalaman?n bir arac? olarak kurgulanan oyun, beklenmedik bir isyan? ate?leyen fitil haline dönü?ebilir. Bunun tarihte bilinen en çarp?c? örneklerinden biri “Nika ?syan?”d?r. Ayaklanman?n ba? aktörleri “Maviler” ve “Ye?iller” olarak bilinen yar?? arabas? tak?m? taraftarlar?d?r. Ayaklanma 532 y?l?n?n Ocak ay?nda ba?kent Konstantinopolis’te, Roma ve Bizans ?mparatorluklar? döneminde gladyatör dövü?lerinin ve günümüz futboluyla benzer bir i?levsellik ta??yan at arabas? yar??lar?n?n yap?ld??? Hipodrom’da, Sultanahmet Park?’n?n bulundu?u alanda ba?lar. 1. Justinyen’in imparatorlu?un s?n?rlar?n? geni?letmek için yapt??? askeri harcamalar?n vergi yükünden ve yöneticilerin zulmünden bunalan halk ayaklan?r. Bahis oyunlar?yla uyu?turulan, dü?manca rekabetle birbirine dü?ürülen “Mavi” ve “Ye?il” tak?m?n taraftarlar? imparatoru devirmek için “Nika! Nika!” (Zafer! Kazan! Kazanan sen ol!) sloganlar?yla sokaklara dökülür. ?mparatorluk saray? halk taraf?ndan ku?at?l?r. Günlerce süren ayaklanma ?ehrin bir bölümünün yak?l?p y?k?lmas?, binlerce isyanc?n?n öldürülmesiyle sonuçlan?r. Tek bir hedef do?rultusunda birle?en taraftarlar yenilmi?, “müesses nizam” yeniden tesis edilmi?tir. (4)

?ktidar ?deolojisinin Yeniden Üretildi?i Bir Alan Olarak Futbol 

Gladyatör dövü?leri, at arabas? yar??lar? ve me?in yuvarlak pe?inde ko?arak, ko?turarak oynanan güzel oyun...

Tüm bu oyunlar?n bakt??? yer, müesses nizamd?r. Kurulu düzen ihtiyaç neyse onu öne ç?kartarak, kâh milliyetçilik kâh din kâh ?ans oyunlar? üzerinden oyunun kendisine yükleme yaparak iktidar?n? sürdürür.

En ola?anüstü dönemlerde bile oyunun varl??? ihmal edilemez, ertelenemez bir gerçeklik olarak kendisini dayat?r. Oyun; stadyumlardan, gazetelerin spor sayfalar?ndan, ekranlardan ihtiyac?n kendisini sesleyen çok amaçl? bir megafon olarak sahnedeki yerini al?r. 

12 Eylül 1980 askeri darbesini takip eden günlerde, futbol maçlar? bir haftal?k bir aradan sonra tekrar ba?larken öne ç?kan sözcükler “istikrar”d?, “huzur”du, “milli birlik ve beraberlik”ti. Özal, söz konusu milli birlik ve beraberlik kavram?n? cunta döneminde dünyadan tecrit olmu?, demokrasisine ku?kuyla bak?lan bir ülkenin ihtiyac? olan bir milliyetçilikle bulu?turarak yeniden dizayn etti. Özgüvenli, i? bilir, sivil cumhurba?kan?n?n uluslar aras? ba?ar?lara ihtiyac? vard?. Futbol; Özal’da temsil edilen yeni politikalar?n, topluma özgüven tesisinin ve  AB ülkeleriyle entegrasyonun bir parças? olarak yeniden yap?land?r?ld?. (5)

Nak?ibendi tarikat? müridi, 12 Eylül’ün ekonomiden sorumlu ba?bakan yard?mc?s? Özal’?n futbolla kurdu?u rab?ta, milliyetçili?in iktidar ideolojisinin ta??y?c?lar?ndan biri olarak düzenlenmesi, kendisinden sonraki sa?c? iktidarlar taraf?ndan da sürdürüldü. Bir farkla ki, ayr??an tribünler eskisinden farkl? olarak çat??mal? bir rekabetin öznesi haline gelmi?, rakip tak?m? ve taraftarlar?n? “dü?man” gören bir zihniyet müsabakalara egemen olmu?tu. Bat?’da temsil edilen de?erlere yönelik tarihsel dü?manl???n motive etti?i “Avrupa zaferleri” h?zla “iç dü?man”la yer de?i?tirdi. H?zar çift tarafl? çal??t?. Ezeli rakip ebedi dost falan de?ildi art?k, dü?mand?. ?ampiyonlu?u türlü ayak oyunlar?yla engelleyen, çalan “rakip dü?man” ve ülkeyi bölüp parçalamak isteyen “hain dü?man”. Özellikle Kürt sorununa ba?l? çat??malar?n yo?unla?t??? y?llarda futbol tribünleri milliyetçi hezeyan?n tavan yapt???, Kürt dü?manl???n?n yeniden üretildi?i nefret mekanlar? haline dönü?tü. “?ehitler ölmez, vatan bölünmez” slogan?n?n öncesi veya sonras?nda okunan ?stiklal Mar??, ‘90’l? y?llarda münferit ve da??n?k olmaktan ç?kart?larak kal?c?la?t?r?ld?. Bir genelgeyle her maç öncesi okunmas? karara ba?land?. Böylece bütün bir tribün ve maç? canl? izleyen ekran maç?ndaki taraftarlara “vatan?n tehlikede oldu?u” hissiyat? her maç öncesi tekrar tekrar aktar?ld?. Bunun do?al bir sonucu olarak önce Diyarbak?rspor’un, sonras?nda da Amedspor’un futbolcu ve taraftarlar? futbol oynamak için gittikleri ?ehirlerde tartakland?, otobüsleri ta?land?. ?ktidar?n kendisini milliyetçi ve dinci ideoloji üzerinden yeniden tahkim etmesinden sonra Salazar’?n me?um 3F’si bu topraklar üzerinde adeta yeniden do?du. Bir milli müsabaka öncesi rakip tak?m?n milli mar??n? ?sl?klayan Konya seyircisi ba?ka bir milli maç öncesinde, I??D’çilerin gerçekle?tirdi?i katliamda ölenler için yap?lan sayg? duru?unu yuhalayarak protesto edebildi. Ve nihayetinde milliyetçi hezeyan?n seslendirdi?i “?ehitler ölmez, vatan bölünmez” slogan? iktidar?n bask?n karakterine ve öncelik s?ras?na göre, “Ezan susmaz, bayrak dinmez, ?ehitler ölmez, vatan bölünmez” biçiminde yeniden düzenlenerek ço?alt?ld?.

Bir Muhalefet Dinami?i, ?mkân? Olarak Futbol

Do?rudur. Tribünler yönlendirilmeye müsaittir. Futbolla yat?p futbolla kalkan bir seyirci profilinin fa?izmin t?rmand??? dönemlerde iktidar ideolojisinin gömle?ini giyinebilece?i de do?rudur. Ve fakat ayn? tribünlerin muhalif dinamiklerin itiraz?n? gösteren mekanlar olabilece?i de ayn? ?ekilde do?rudur. Dünyada ve ülkemizde buna kar??l?k dü?en örnekler hiç de az de?ildir. Sesi k?s?lm??, muhalefet etme araçlar? elinden al?nm?? bir toplum, farkl? bir taraftar profiliyle kendisini futbol üzerinden pekala ifade edebilir. Ülkemiz özelinde bunun en çarp?c? örneklerinden biri çAr??’d?r. “Terketmedi Sevdan Beni” pankart?, 12 Eylül’ün hükmünün sürdü?ü y?llarda, Be?ikta? tribünlerinde aç?lm??t?r. K?ymetlidir. Ayn? çAr??, içerdi?i muhalefet dinamikleriyle Gezi isyan?n?n en renkli, en dire?ken öznelerinden biri olmu?tur. Gezi’de en çok at?lan sloganlardan biri olan “Biber Gaz? Oley”, Be?ikta? tribünlerinin direni?çilere arma?an?d?r.

Hat?rlardad?r; 2104 seçimleri öncesinde iktidar?n en büyük korkusu tribün protestolar?yd?. Önce Fenerbahçe tribünleri, Gezi’ye ve 3 Temmuz kumpas davas?na göndermede bulunan “Ali ?smail Korkmaz / Fenerbahçe y?k?lmaz” mar??yla, daha sonra, yeni stadlar?n?n aç?l??? s?ras?nda Galatasaray taraftarlar? ?sl?kl? alk??larla iktidar? protesto etmi?ti. 

Milliyetçili?in toplumla birlikte tribünleri ve futbolcular? çürüttü?ü, yanda? medya marifetiyle bu çürümenin gencecik zihinlere ta??nd??? do?rudur. Baz? futbolcular?n “?ehit cenazeleri”ne denk gelen gerek lig gerek milli müsabakalarda asker selam?yla sava?? ve ölümü kutsad??? da do?rudur. Bu futbolcular?n zamane gladyatörleri olarak futbol arenas?nda yer ald?klar?na ili?kin bir fikirleri olmad??? da do?rudur.

Ama ba?ka futbolcular da vard? bu ülkede. Deniz Gezmi?’lerin idam?n? engellemek için kap? kap? dola??p imza toplayan Metin Oktay’lar (6), futbolcular?n sendikal haklar? için mücadele eden “Çizgi Metin”ler (7), “can feda” diyerek bu güzel oyun için kendini feda eden ?erefbey’ler... (8)

çAr??... Sol Aç?k... Tek Yumruk... Tatangalar... Al Karalar... Mavi ?im?ekler... Vira... (9)

Vak?ad?r. Haslettir. Vard?r. Endüstriyel futbolun bozucu etkilerine ra?men gelecekte ne kadar olacaklar?n? toplumsal mücadelenin seyri belirleyecektir.

(Devam edecek...)

 --------------------------------

Dipnotlar

1. Colin Kaepernick söz konusu eylemini hayata geçirmeden bir hafta önce, 26 A?ustos 2016 tarihinde, bayrak merasiminde kulübede oturarak sessiz bir protesto gerçekle?tirmi?ti.
2. ?üphesiz ki Colin Kaepernick’in protestosuna ön açan pratikler siyah isyan?n haf?zas?na kay?tl?d?r. En kayda de?er, en etkili protestolardan biri 1968 Olimpiyatlar? 200 metre madalya töreninde ya?anm??t?r. 16 Ekim 1968 günü Amerikal? siyahi atletler Tommie Smith ve John Carlos, kürsüye ayakkab?s?z bir ?ekilde yoksullu?u simgeleyen siyah çoraplarla ç?karlar. Her iki atlet de ABD milli mar?? çal?n?rken ?rkç?l??? protesto için siyah eldivenli ellerini yumruk yaparak havaya kald?r?rlar. Yar??mada ikinci olan Avusturyal? atlet Peter Norman da ülkesindeki ?rkç?l??? protesto için yakas?na insan haklar? rozeti takarak kendilerine kat?l?r. Bu eylem sonras?nda her üç sporcunun da atletizm kariyeri biterken geriye ömürlerinin sonuna kadar sürecek unutulmaz bir dostluk kal?r. 
3. Maç sonras? yap?lan röportajda Maradona, “Elle mi att?n?” sorusuna “Biraz Tanr?’n?n eli, biraz Maradona’n?n kafas?” yan?t?n? verir. Gölü eliyle att???n? y?llar sonra kabul eder. O y?l dünya kupas?n? final maç?nda Bat? Almanya’y? 3-2 yenen Arjantin kazan?r. Maradona’n?n att??? ikinci gol, kimi futbol otoritelerince yüzy?l?n golü olarak de?erlendirilir ama o, tart??malara konu olan ilk golü, “?ngilizlerin cebinden cüzdanlar?n? a??rman?n hazz?n? hiçbir ?eyle de?i?mem” diyerek hayat?n?n golü olarak görmeye devam eder.
4. Tarihçiler; Nika ayaklanmas? s?ras?nda ?mparator  1. Justinyen’in be? gün boyunca saray?nda sakland???n?, sonra dan??manlar?n?n telkinine uyarak elinde ?ncil’le halk?n kar??s?na ç?kt???n?, taleplerin kabul edilece?ini söyleyerek kimsenin yarg?lanmayaca?? sözünü verdi?ini ancak isyanc?lar?n bunu kabul etmedi?ini, can?n? kurtarmak için servetiyle birlikte bir gemiye binerek kaçmaya karar verdi?ini ama alt tabakadan gelen ve içinden geldi?i isyanc? kesimi iyi tan?yan e?i Kraliçe Theodora’n?n kendisini kalmaya, ordunun ba??na geçip isyan? bast?rmaya ikna etti?ini yazarlar.
5. Özal döneminde Galatasaray en çok te?vik gören futbol tak?mlar?n?n ba??nda geliyordu. Alman milli tak?m?n?n eski antrenörü Jupp Derwall onun ba?bakanl??? döneminde Galatasaray’?n ba??na getirildi. Derwall; Avrupa standartlar?na göre düzenlenen Florya tesisleri, modern antreman teknikleri ve dinamik kadro yap?s?yla birlikte Galatasaray’? Avrupa kupalar?nda mücadele edebilecek bir kulüp seviyesine ta??d?.
6. Metin Oktay: Türkiye liglerinin gelmi? geçmi? en önemli golcülerindendi. Uzun y?llar Galatasaray’?n kaptanl???n? yapt?.
7. Metin Kurt: Top oynad??? dönemde sol ve sa? aç?k çizgilerini s?kl?kla kulland??? için “Çizgi Metin” olarak an?l?rd?. Futbolcular?n sendikala?mas? gerekti?ini söyleyip bu do?rultuda faaliyet sürdürdü?ü için önce tak?m? Galatasaray’dan sonra da futbol camias?ndan tecrit edildi. “Futbol borsada de?il arsada güzeldir” sözü ona aittir.
8. ?eref Bey: Be?ikta? semtinin çocuklar?n?n futbola kazand?r?lmas? ve kulübün bir stada kavu?mas? için y?lmadan mücadele etti. Son sözleri “Be?ikta? için can feda” olarak kayda geçti.
9. S?ras?yla; Be?ikta?, Fenerbahçe, Galatasaray, Sakaryaspor, Gençlerbirli?i, Adana Demirspor ve Trabzonspor taraftar gruplar?.